Mechanizm CBAM - dostosowanie cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂

CBAM jako narzędzie polityki klimatycznej UE, polega na dostosowywaniu cen importowanych towarów w zależności od poziomu emisji CO₂ powstających w trakcie ich produkcji. Wpisuje się ono w założenia pakietu Fit for 55, którego nadrzędnym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz realizacja unijnej strategii redukcji emisji netto o co najmniej 55% do 2030 roku, a także osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Mechanizm ten działa w ścisłym powiązaniu z unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) i ma na celu przeciwdziałanie zjawisku carbon leakage, czyli przenoszenia produkcji do krajów o mniej restrykcyjnych regulacjach środowiskowych.

Podstawę prawną mechanizmu stanowią:

➤ Rozporządzenie (UE) 2023/956 dotyczące CBAM,
➤ Nowelizacja dyrektywy regulującej unijny system handlu emisjami (EU ETS).

Jak działa CBAM?

CBAM nakłada dodatkowe opłaty na towary importowane do UE, których produkcja wiąże się z emisją CO₂. Wysokość tych opłat jest uzależniona od kosztów ponoszonych przez europejskie przedsiębiorstwa w ramach EU ETS.

W systemie EU ETS unijni producenci są zobowiązani do zakupu uprawnień do emisji CO₂ za każdą tonę wyemitowanego gazu cieplarnianego. Część uprawnień jest przydzielana nieodpłatnie, a pozostała część trafia na aukcje. Producenci spoza UE nie ponoszą takich kosztów, co daje im przewagę konkurencyjną i zwiększa ryzyko przenoszenia produkcji do państw o mniej restrykcyjnych regulacjach środowiskowych. CBAM ma na celu eliminację tej różnicy poprzez wprowadzenie opłat dla importerów towarów charakteryzujących się wysoką emisyjnością.

Ważnym elementem CBAM jest jego wdrażanie równolegle z ograniczaniem liczby bezpłatnych uprawnień w ramach EU ETS. W miarę jak importerzy będą zobowiązani do zakupu certyfikatów CBAM, unijni producenci stopniowo utracą możliwość korzystania z darmowych uprawnień, co ma zapewnić równe warunki konkurencji. Jednakże, surowe regulacje klimatyczne mogą wpłynąć na osłabienie pozycji europejskich firm na rynkach międzynarodowych.

,,Wysokie koszty związane z emisjami, wynikające z EU ETS i CBAM, mogą sprawić, że produkty wytwarzane w UE staną się mniej atrakcyjne cenowo w porównaniu z towarami z krajów o mniej rygorystycznych normach środowiskowych. Według analiz Komisji Europejskiej, może to prowadzić do około 7-procentowego spadku wartości eksportu towarów.

Zgodnie z założeniami, wpływy z wdrożenia CBAM wyniosą kilka miliardów rocznie. Komisja Europejska ma rozdzielać środki pozyskane z podatku granicznego pomiędzy kraje UE oraz najbardziej dotkniętych mechanizmem CBAM partnerów handlowych, czyli państwa trzecie. Ma to na celu promowanie globalnych działań na rzecz redukcji emisji oraz wspieranie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej.” - mówi Przemysław Kurylas, Dyrektor Operacyjny w DB Energy.

Etapy wdrażania CBAM

CBAM jest wprowadzany stopniowo, co pozwala przedsiębiorstwom na dostosowanie się do nowych wymagań.

➤ Okres przejściowy (1 października 2023 – 31 grudnia 2025)

Importerzy muszą składać kwartalne raporty dotyczące emisji wbudowanych w sprowadzane towary, jednak na tym etapie nie są zobowiązani do ponoszenia opłat. Niezłożenie raportu może skutkować sankcjami administracyjnymi

➤ Okres docelowy (od 1 stycznia 2026)

W latach 2026–2033 stopniowo wprowadzany będzie obowiązek zakupu certyfikatów CBAM dla emisji wbudowanych. Równocześnie system darmowych uprawnień w ramach EU ETS będzie sukcesywnie wygaszany. Od 2034 roku wszystkie emisje objęte mechanizmem CBAM będą wymagały umorzenia odpowiedniej liczby certyfikatów, a bezpłatne uprawnienia w EU ETS zostaną całkowicie wycofane.

Kto podlega obowiązkowi raportowania CBAM?

Mechanizm obejmuje sektory o wysokiej emisyjności, w których istnieje największe ryzyko przenoszenia produkcji poza UE. W początkowej fazie dotyczy to następujących branż:

➤ cement,
➤ żelazo i stal,
➤ aluminium,
➤ nawozy,
➤ wodór,
➤ energia elektryczna.

Zakres raportowania CBAM

Raportowanie emisji jest kluczowym elementem funkcjonowania mechanizmu CBAM. W okresie przejściowym przedsiębiorstwa są zobowiązane do przekazywania informacji na temat

➤ Emisji wbudowanych – ilości gazów cieplarnianych powstałych w trakcie produkcji importowanych towarów,

➤ Kosztów emisji w kraju pochodzenia – jeśli kraj eksportujący posiada własny system opłat za emisje, importerzy mogą odliczyć te koszty od zobowiązań CBAM.

Po zakończeniu okresu przejściowego obowiązek raportowania zostanie rozszerzony o konieczność umarzania certyfikatów CBAM.

Polskie przedsiębiorstwa importujące towary objęte mechanizmem muszą dostarczać szczegółowe raporty zawierające dane o emisjach bezpośrednich związanych z procesami produkcyjnymi oraz emisjach pośrednich, np. wynikających z wykorzystania energii elektrycznej. Raporty muszą uwzględniać także informacje o ilości i rodzaju importowanych produktów, ich kraju pochodzenia oraz o funkcjonujących tam systemach opłat za emisje CO₂.

Do końca 2025 roku raportowanie pozostaje obowiązkowe, ale nie wiąże się z opłatami. Od 2026 roku firmy będą musiały nabywać certyfikaty CBAM, które odzwierciedlają koszty emisji wbudowanych w importowane towary.

CBAM a sektor przemysłowy

Wdrożenie CBAM wymaga od firm przemysłowych przemyślenia strategii łańcucha dostaw i związanych z nim emisji. Aby sprostać nowym regulacjom, przedsiębiorstwa powinny:

➤ inwestować w bardziej efektywne technologie produkcyjne,
➤ przeprowadzać audyty środowiskowe w celu dokładnego określenia swojego śladu węglowego,
➤ rozważyć przeniesienie części produkcji do UE, by uniknąć kosztów związanych z CBAM.

Potencjalne korzyści CBAM

➤ Wyrównanie warunków konkurencji – mechanizm eliminuje przewagę cenową producentów spoza UE, którzy nie ponoszą kosztów związanych z emisjami,
➤ Ograniczenie emisji na poziomie globalnym – CBAM ma zachęcać inne państwa do wdrażania bardziej rygorystycznych regulacji klimatycznych,
➤ Stymulacja innowacji – presja na redukcję emisji skłania firmy do inwestowania w nowe technologie,
➤ Wsparcie dla celów klimatycznych UE – mechanizm wspomaga realizację strategii neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Wyzwania związane z CBAM

➤ Dodatkowe koszty dla firm – importerzy będą musieli ponosić opłaty związane z emisjami, co może wpłynąć na ceny końcowe produktów,
➤ Skomplikowane raportowanie – konieczność dokładnego monitorowania emisji w całym łańcuchu dostaw zwiększa obciążenia administracyjne,
➤ Ryzyko retorsji handlowych – państwa spoza UE mogą uznać CBAM za barierę handlową i wprowadzić własne mechanizmy odwetowe.

Podsumowanie

CBAM to jeden z kluczowych instrumentów polityki klimatycznej UE, który ma na celu zarówno redukcję emisji, jak i zapewnienie równych warunków konkurencji na rynku międzynarodowym. Nowe regulacje wymagają od importerów dostosowania się do obowiązków raportowania i ponoszenia kosztów emisji. Choć CBAM wiąże się z wyzwaniami, może również przyczynić się do globalnej transformacji przemysłowej i zwiększenia ambicji klimatycznych. Pełne wdrożenie mechanizmu w 2026 roku będzie istotnym krokiem na drodze do neutralności klimatycznej UE, a jego konsekwencje odczują zarówno unijne, jak i zagraniczne przedsiębiorstwa.