Obowiązek giełdowej sprzedaży energii elektrycznej. cz I - Energia elektryczna niesprzedana do dnia wejścia w życie ustawy

W komunikacie nr 8 i informacji nr 22/2010, które zostały opublikowane odpowiednio w maju i wrześniu 2010 roku przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, regulator określił przyjętą interpretację „obowiązku giełdowego” w zakresie sprzedaży energii elektrycznej przez jej wytwórców oraz wskazał szczegóły w zakresie przekazywania danych dotyczących sposobu obliczania ilości energii elektrycznej podlegającej przedmiotowemu obowiązkowi.

”Obowiązek giełdowy” - uwagi ogólne

Zgodnie z ostatnimi zmianami ustawy prawo energetyczne, z dniem 9 sierpnia 2010 roku przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej, zostały zobowiązane do sprzedaży co najmniej 15% energii elektrycznej wytworzonej w danym roku na giełdach towarowych lub na rynku regulowanym. Ponadto, wytwórcy energii elektrycznej, którzy mają prawo do otrzymywania środków na pokrycie kosztów osieroconych na podstawie ustawy o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej z 29 czerwca 2007 roku, zostali zobowiązani do sprzedaży pozostałej ilości wytworzonej w danym roku energii elektrycznej w sposób zapewniający publiczny, równy dostęp do tej energii, w drodze otwartego przetargu, na internetowej platformie handlowej, na rynku regulowanym lub na giełdach towarowych.

Na mocy art. 56 ust. 1 pkt. 32 Prawa energetycznego wytwórca, który nie przestrzega wskazanego „obowiązku giełdowego” podlega karze pieniężnej. Wysokość kary nałożonej przez Prezes URE nie może przekroczyć 15% przychodu wytwórcy uzyskanego w poprzednim roku podatkowym, z tytułu działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej.

Zakres przedmiotowy „obowiązku giełdowego” - energia elektryczna niesprzedana do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej PE

Na podstawie art. 22 pkt. 1 ustawy zmieniającej PE, „obowiązek giełdowy” wszedł w życie 9 sierpnia 2010 roku. Jednak, zgodnie z art. 19 ustawy zmieniającej PE „obowiązek giełdowy” stosuje się do energii elektrycznej niesprzedanej do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej PE, w tym wypadku - 9 sierpnia 2010 roku. Taką interpretację wskazanego przepisu przejściowego potwierdził Prezes URE w komunikacie nr 8 z 2010 roku.

Sprzedaż energii elektrycznej w znaczeniu cywilnoprawnym

Energia elektryczna jest swoistym przedmiotem obrotu, do którego zgodnie z art. 555 kodeksu cywilnego należy odpowiednio stosować przepisy o sprzedaży rzeczy. Ponieważ energii elektrycznej nie sposób uznać za rzecz oznaczoną co do tożsamości, do przeniesienia własności energii elektrycznej mają odpowiednie zastosowanie przepisy o rzeczach oznaczonych co do gatunku. Dodatkowo, z uwagi na jej właściwości fizyczne, sprzedaż energii elektrycznej należy traktować jako sprzedaż rzeczy przyszłych (za wyjątkiem hipotetycznej sytuacji, w której dochodziłoby do sprzedaży energii elektrycznej przez jej wytwórcę w czasie rzeczywistym).

Wprowadzona w art. 155 §1 kodeksu cywilnego zasada, zgodnie z którą umowa sprzedaży rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność rzeczy na nabywcę i w efekcie czego do przeniesienia własności takich rzeczy wystarczy sam fakt zawarcia umowy sprzedaży i nie jest konieczne podejmowanie żadnych dodatkowych czynności, nie dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz rzeczy przyszłych. Zgodnie bowiem z art. 155 §2 kodeksu cywilnego do przeniesienia własności takich rzeczy konieczne jest przeniesienie posiadania rzeczy. W przypadku takich rzeczy sam fakt zawarcia umowy sprzedaży rodzi jedynie dla stron zobowiązanie do przeniesienia własności (skutek zobowiązujący), natomiast o samym przeniesieniu własności (a więc o skutku rozporządzającym) można mówić dopiero po zaistnieniu rzeczy (w przypadku rzeczy przyszłych) i przeniesieniu posiadania.

Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie stanowiskiem, sprzedaż rzeczy przyszłej jest czynnością prawną zawartą pod warunkiem zawieszającym. Powstanie skutków prawnych takiej czynności jest uzależnione od zdarzenia przyszłego i niepewnego, w tym wypadku od powstania rzeczy. Istnieją dwie możliwe interpretacje dotyczące warunkowego charakteru zobowiązań stron umowy sprzedaży rzeczy przyszłej.

Zgodnie z pierwszą interpretacją w momencie zawarcia umowy sprzedaży energii elektrycznej dochodzi do powstania skutku zobowiązującego pomiędzy stronami umowy pod warunkiem powstania przedmiotu umowy. Należy jednak wskazać, że charakter warunkowy można przypisać jedynie dla skutku zobowiązującego po stronie odbiorcy (a nie wytwórcy) energii elektrycznej. Wynika to z faktu, że warunkiem zawieszającym, rozumianym jako zdarzenie przyszłe i niepewne, nie może być zdarzenie objęte treścią zobowiązania dłużnika, którego spełnienie jest całkowicie uzależnione od jego woli. W konsekwencji należy uznać, że zobowiązanie wytwórcy do sprzedaży energii elektrycznej ma charakter bezwarunkowy. Tym samym, w przypadku sprzedaży takiej energii należy mówić o wytwórcy jako o stronie bezwarunkowo zobowiązanej i odbiorcy jako o stronie warunkowo uprawnionej. Fakt wytworzenia energii elektrycznej nie może stanowić warunku powstania zobowiązania wytwórcy, gdyż przykładowo w myśl takiej interpretacji wytwórca nigdy nie ponosiłby odpowiedzialności za niewykonanie swojego zobowiązania ponieważ w takiej sytuacji zobowiązanie wytwórcy nigdy skutecznie by nie powstało.

Możliwa jest jednak druga interpretacja warunkowego charakteru umowy sprzedaży rzeczy przyszłej. Zgodnie z tym poglądem w przypadku umowy sprzedaży rzeczy przyszłych warunek zawieszający skuteczności takiej czynności prawnej w ogóle nie dotyczy skutku zobowiązującego (zarówno po stronie wytwórcy jak i po stronie odbiorcy energii elektrycznej), a ma zastosowanie wyłącznie do skutku rozporządzającego. Za taką argumentacją przemawia literalna wykładnia art. 89 kodeksu cywilnego, który wskazuje w szczególności, że powstanie skutków (co można rozumieć jako powstanie skutku zobowiązującego i skutku rozporządzającego) czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Zgodnie z przyjętym w doktrynie stanowiskiem czynności prawne o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym mogą być zawarte pod warunkiem zawieszającym, który odnosi się nie do obu wspomnianych skutków, ale wyłącznie do skutku rozporządzającego. Takie stanowisko wydaje się szczególnie uzasadnione w kontekście przywołanego wcześniej art. 155 §2 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym do przeniesienia własności rzeczy przyszłej potrzebne jest przeniesienie posiadania. Tym samym można argumentować, że warunek zawieszający (że dana rzecz powstanie) dotyczy wyłącznie skutku rozporządzającego umowy sprzedaży rzeczy przyszłej (np. energii elektrycznej), natomiast skutek zobowiązujący powstaje bezwarunkowo w chwili zawarcia umowy zarówno dla wytwórcy (sprzedającego) jak i odbiorcy (kupującego).

Należy podkreślić, że niezależnie od przyjętej interpretacji zawarcie umowy sprzedaży energii elektrycznej zawsze powoduje powstanie skutku zobowiązującego po stronie wytwórcy energii elektrycznej. Okoliczność ta ma kluczowe znaczenie dla określenia zakresu przedmiotowego art. 19 ustawy zmieniającej PE.

Zakres zastosowania art. 19 Ustawy zmieniającej PE

W przedstawionym powyżej kontekście cywilistycznym można by przyjąć, że norma art. 19 ustawy zmieniającej PE obejmuje swym zakresem jedynie energię elektryczną wytworzoną i wydaną odbiorcy do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej PE, gdyż tylko taką energię można uznać za energię sprzedaną, czyli taką względem której wystąpił skutek zobowiązujący i rozporządzający. Interpretację tę należy ocenić jako błędną.

Po pierwsze, taka wykładnia przepisu art. 19 ustawy zmieniającej PE prowadziłaby do powstania normy, której zakres byłby pusty. Skoro, zgodnie z art. 22 pkt. 1 „obowiązek giełdowy” wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy zmieniającej PE, to już z tego przepisu wynika, że obowiązek ten nie może mieć zastosowania do energii elektrycznej sprzedanej przed datą jego wejścia w życie. Tym samym, norma z art. 19, zgodnie z którą „obowiązek giełdowy” nie dotyczy jedynie energii sprzedanej (w zakresie w jakim energia została sprzedana, wytworzona i wydana przed dniem 9 sierpnia 2010 roku) stanowi zbędne powtórzenie normy wynikającej z art. 22 pkt. 1 ustawy zmieniającej PE. Taka wykładnia jest niezgodna z teorią racjonalnego ustawodawcy, zgodnie z którą należy domniemywać w szczególności, że prawodawca nie stanowi norm zbędnych i że w przepisach nie ma luki.

Po drugie, norma art. 19 ustawy zmieniającej PE, zgodnie z którą przez energię sprzedaną należy rozumieć energię sprzedaną, wytworzoną i wydaną przed dniem 9 sierpnia 2010 roku pozostaje w sprzeczności z konstrukcją całego art. 49a prawa energetycznego. Zgodnie bowiem z brzmieniem ust. 1 i ust. 2 tego przepisu wytwórcy zobowiązani są „sprzedawać” określone ilości energii elektrycznej na giełdach towarowych lub na rynku regulowanym, a w określonym zakresie również w sposób zapewniający publiczny, równy dostęp do tej energii, w drodze otwartego przetargu lub na internetowej platformie handlowej. Wszystkie wskazane instytucje stanowią jedynie miejsce zakontraktowania energii elektrycznej (tutaj powstaje jedynie skutek zobowiązujący wytwórców i odbiorców energii elektrycznej). W żadnym wypadku nie można twierdzić, że przykładowo na internetowej platformie handlowej dochodzi do sprzedaży energii elektrycznej rozumianej jako obejmująca również skutek rzeczowy w postaci przeniesienia posiadania. Przykładowo, powyższe potwierdza również celowościowa definicja internetowej platformy handlowej wskazana w ust. 3 i 4 art. 49a prawa energetycznego, zgodnie z którą powinna ona umożliwiać obrót energią elektryczną przez bezpośrednie kojarzenie ofert kupna lub sprzedaży energii elektrycznej, a prowadzący platformę są zobowiązani zapewnić wszystkim uczestnikom obrotu w szczególności jednakowe warunki zawierania transakcji. Tym samym należy uznać, że z punktu widzenia regulacji wprowadzającej „obowiązek giełdowy” kluczowe znaczenie ma wyłącznie skutek zobowiązujący umów sprzedaży energii elektrycznej, jaki powstaje dla wytwórcy, i wyłącznie tego obszaru czynności prawnej przedmiotowy obowiązek dotyczy.

Mając na względzie powyższe należy uznać, że art. 19 ustawy zmieniającej PE posługuje się pojęciem „energii sprzedanej” w znaczeniu „energii zakontraktowanej”, tj. energii, co do której wytwórca zawarł umowę sprzedaży i na mocy tej umowy zobowiązał się do przeniesienia własności takiej energii. Taka interpretacja przedmiotowego przepisu pozwala na konstrukcję normy prawnej, zgodnie z którą Obowiązek giełdowy nie dotyczy energii elektrycznej, względem której wytwórca do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej PE zawarł umowę sprzedaży, a tym samym skutecznie zobowiązał się do przeniesienia własności takiej energii elektrycznej.

Z punktu widzenia zakresu zastosowania art. 19 ustawy zmieniającej PE istotne jest również stwierdzenie momentu kiedy powstaje skutek zobowiązujący zawieranej przez strony umowy sprzedaży energii elektrycznej. Należy uznać, że dla powstania skutku zobowiązującego wytwórcy w dniu zawarcia umowy konieczne jest, aby dana umowa określała wszystkie składniki rzeczowo istotne danej umowy, a w przypadku umowy sprzedaży składniki takie to cena i przedmiot. W odniesieniu do umowy sprzedaży energii obok ceny, składnikami rzeczowo istotnymi będą również ilość energii oraz charakterystyka jej dostawy.

Tym samym za energię sprzedaną w rozumieniu art. 19 ustawy zmieniającej PE należy uznać energię elektryczną, względem której wytwórca przed dniem 9 sierpnia 2010 roku zawarł umowę sprzedaży i strony transakcji w sposób wiążący określiły wskazane powyżej składniki rzeczowo istotne umowy.

Stanowisko Prezesa URE

W komunikacie nr 8 z 2010 roku Prezes URE sygnalizuje w szczególności, że „obowiązek giełdowy” w roku 2010 dotyczy energii elektrycznej, która została wytworzona w okresie od 9 sierpnia do 31 grudnia 2010 roku.

Należy podkreślić, że komunikat nr 8 jaki i informacja nr 22/2010 nie stanowią aktów normatywnych prawa, a jak wyraźnie zaznaczono w ich treści, stanowią jedynie wytyczne, którymi Prezes URE będzie kierował się oceniając wykonanie „obowiązku giełdowego” przez przedsiębiorstwa energetyczne.

Mając na względzie argumentację przedstawioną powyżej nie sposób podzielić stanowiska Prezesa URE co do interpretacji „obowiązku giełdowego” we wskazanym zakresie. Biorąc pod uwagę sankcję za naruszenie przedmiotowego obowiązku należy oczekiwać dalszej polemiki uczestników sektora z regulatorem.