Efektywność energetyczna – kluczowe zmiany systemowe

13 czerwca br. Prezydent RP podpisał ustawę o efektywności energetycznej, która wejdzie w życie z dniem 1 października 2016 r. Zastąpi ona obecnie obowiązującą ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej.

Konieczność ustanowienia nowych przepisów wynika z nałożonego na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązku implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/20/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE. Unijne przepisy powinny były zostać wdrożone do polskiego porządku prawnego do dnia 5 czerwca 2014 r.. Ponieważ tak się nie stało, w październiku 2015 r. Komisja Europejska wezwała Polskę do pełnej implementacji Dyrektywy 2012/27/UE.

Zdaniem ustawodawcy, ilość zmian, które należało wprowadzić w ramach implementacji przepisów unijnych, była na tyle znacząca, że przemawiała za koniecznością opracowania całkowicie nowego aktu prawnego, ustanawiającego nowe ramy prawne dla działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej.

Zdaniem ministra energii, Krzysztofa Tchórzewskiego, wdrożenie zaproponowanych rozwiązań zwiększy efektywność energetyczną oraz konkurencyjność polskiej gospodarki. Ponadto regulacja powinna pozytywnie wpłynąć na stan środowiska naturalnego oraz liczbę inwestycji energooszczędnych, przyczyniając się tym samym do oszczędnego i efektywniejszego korzystania z energii.

Białe certyfikaty już bez przetargów

Dyrektywa 2012/27/EU nałożyła na każde państwo członkowskie obowiązek ustanowienia systemu zobowiązującego do osiągnięcia określonego poziomu oszczędności energii. W okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r. państwa te muszą uzyskać 1,5% oszczędności energii rocznie, co łącznie stanowi 10,5% oszczędności energii finalnej do końca 2020 r.

Realizację celu w zakresie efektywności energetycznej zapewnia obowiązujący od 2013 r. system tzw. białych certyfikatów, który został transponowany do nowej ustawy. W opinii legislatora, system ten – sprawdzony w praktyce – winien zmotywować określone podmioty do podjęcia konkretnych działań proefektywnościowych. Niemniej, aby ów system funkcjonował jeszcze wydajniej, został on uproszczony i dostosowany do wymagań dyrektywy 2012/27/UE.

Do najważniejszych zmian mających usprawnić model tzw. białych certyfikatów należy rezygnacja z przeprowadzania przetargów wyłaniających przedsięwzięcia, za które przyznawano wsparcie w postaci świadectw (certyfikatów) oraz modyfikacja zasad możliwości uiszczania opłaty zastępczej.

Zgodnie z nowymi regułami, białe certyfikaty będą wydawane na wniosek podmiotu planującego realizację przedsięwzięcia o charakterze proefektywnościowym i i jednocześnie będą stanowić potwierdzenie planowanej do zaoszczędzenia energii finalnej.

Rezygnacja z przetargów ma w założeniu uprościć procedurę wydawania świadectw efektywności energetycznej i jest wynikiem negatywnych doświadczeń związanych z przeprowadzaniem procedur przetargowych w latach 2013-2015 r. Niemniej jednak, wiceminister energii, Andrzej Piotrowski, podkreślił, że przed 1 października br. najprawdopodobniej zostanie ogłoszony jeszcze jeden przetarg celem zapewnienia ciągłości funkcjonowania systemu wsparcia dla działań proefektywnościowych. Przepisy przejściowe dotyczące postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, pozwolą, po przeprowadzeniu wspomnianego przetargu, na wydanie świadectw według obecnie obowiązujących przepisów. Stanowić to będzie szansę na otrzymanie białych certyfikatów przez podmioty, które przeprowadziły już przedsięwzięcia proefektywnościowe. Do katalogu przedsięwzięć, za które można uzyskać tzw. białe certyfikaty, należą m.in.: izolacja instalacji przemysłowych, przebudowa lub remont budynku wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, odzyskiwanie energii, ograniczenie strat związanych z poborem energii czy też ograniczenie strat sieciowych związanych z przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej lub gazu ziemnego.
Realizacja przedsięwzięć proefektywnościowych potwierdzana jest audytem efektywności energetycznej, który należy przedstawić do weryfikacji Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki.

Obowiązek realizacji określonych działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej nałożony został na tzw. podmioty zobowiązane. Ustawodawca zaliczył do nich (i) przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania lub obrotu energią elektryczną, ciepłem lub gazem ziemnym i sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Polski, (ii) określonych w ustawie odbiorców końcowych w zakresie zawieranych przez nich transakcji oraz (iii) towarowe domy maklerskie i domy maklerskie.

Nowe zasady dotyczące opłaty zastępczej

Jak dotychczas podmioty zobowiązane mogą zrealizować nałożone na nich obowiązki w zakresie efektywności energetycznej poprzez uiszczenie tzw. opłaty zastępczej. Nowe przepisy znacząco ograniczają jednak, możliwość realizacji przedmiotowych obowiązków w ten właśnie sposób.
Wynika to z faktu, że zbyt wiele podmiotów zobowiązanych korzystało z możliwości uiszczenia opłaty zastępczej, zamiast uzyskiwać i przedstawiać do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki świadectwa efektywności energetycznej. Taki sposób wypełnienia obowiązku wypaczał ideę systemu białych certyfikatów i negatywnie wpływał na całokształt mechanizmu poprawy efektywności energetycznej.
W związku z powyższym, od 1 października br. podmioty zobowiązane uprawnione będą do realizacji nałożonego na nich obowiązku poprzez uiszczenie opłaty zastępczej jedynie w ograniczonym zakresie, tj. 30% tego obowiązku w roku 2016 r., 20% - w 2017 r. i 10% w 2018 r. Uiszczenie opłaty zastępczej w roku 2019 r. i w latach następnych będzie możliwe jedynie w przypadku niemożności nabycia praw majątkowych wynikających ze świadectw efektywności energetycznej z uwagi na fakt, że ich cena była wyższa niż wartość jednostkowej opłaty zastępczej lub z uwagi na niewystarczającą podaż tych praw.

Kolejną zmianą jest ustawowe ustalenie wysokości jednostkowej opłaty zastępczej. W 2016 r. wynosić ona będzie 1.000 zł, a w 2017 r. – 1.500 zł za tonę oleju ekwiwalentnego. Jej wysokość za 2018 r. oraz każdy kolejny rok zwiększać się będzie o 5% w stosunku do wysokości za rok poprzedni.

Wpływy z opłaty zastępczej stanowić będą przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i będą przeznaczane na realizację przedsięwzięć proefektywnościowych u odbiorców końcowych.

Audyt energetyczny przedsiębiorstwa

Ustawodawca unijny nałożył na państwa członkowskie obowiązek stworzenia warunków umożliwiających wszystkim odbiorcom końcowym energii dostęp do audytów energetycznych.

Przeprowadzany co cztery lata audyt energetyczny przedsiębiorstwa jest procedurą mającą na celu dokonanie szczegółowych i potwierdzonych obliczeń dotyczących proponowanych przedsięwzięć proefektywnościowych oraz zebranie informacji o potencjalnych oszczędnościach energii.
Obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego dotyczy przedsiębiorców (w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) z wyjątkiem mikro-, małych i średnich przedsiębiorców. Zwolnione z tego obowiązku będą także przedsiębiorcy posiadający (i) system zarządzania energią określony w Polskiej Normie systemów zarządzania energią, wymagań i zaleceń użytkowania lub (ii) system zarządzania środowiskowego, o którym mowa w art. 2 pkt 13 rozporządzenia Parlamentu europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), jeżeli w ramach tych systemów przeprowadzono audyt energetyczny przedsiębiorstwa.

Podmiotami zobowiązanymi do przeprowadzenia audytu energetycznego przedsiębiorstwa będą zatem "duzi" przedsiębiorcy. Z Oceny Skutków Regulacji wynika, że jest ich ponad 2,5 tys.

Koszt sporządzenia audytu sięgać może – w zależności od specyfiki przedsiębiorstwa – nawet kilkuset tysięcy złotych, a w niektórych przypadkach wyniesie ponad milion złotych.

Ustawodawca zdecydował, że każdy podmiot zobowiązany winien przeprowadzić swój pierwszy audyt w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, czyli w praktyce do końca września 2017 r. Co istotne, audyt energetyczny przeprowadzony przed dniem wejścia w życie nowych przepisów (jednak nie wcześniej niż przed dniem 5 grudnia 2012 r.) uznany będzie za audyt energetyczny w rozumieniu nowej ustawy, o ile spełni on wymagania w niej przewidziane.

Nieprzeprowadzenie audytu energetycznego, zagrożone jest karą pieniężną w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym.

Zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej

Nowa ustawa, podobnie jak ta z 2011 r., zobowiązuje jednostki sektora publicznego (określone w art. 3 ust. 1 pkt 1 – 3a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych) do stosowania przy realizacji swoich zadań jednego ze środków poprawy efektywności energetycznej. Ustawa z 2011 r. wymaga stosowania przynajmniej dwóch takich środków; jednostkom sektora publicznego zmniejszono zatem zakres wskazanych obowiązków dotyczących efektywności energetycznej.

W celu spełnienia powyższego obowiązku jednostki sektora publicznego mogą m.in. realizować i finansować przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej, nabywać urządzenia, instalacje lub pojazdy charakteryzujące się niskim zużyciem energii oraz niskimi kosztami eksploatacji, czy też realizować przedsięwzięcia termomodernizacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów. Katalog środków poprawy efektywności energetycznej uzupełniono o wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego.

Obowiązki organów władzy publicznej

Nowe obowiązki zostały nałożone również na organy władzy publicznej (w rozumieniu ustawy o finansach publicznych). Zobowiązane one zostały m.in. do nabywania efektywnych energetycznie produktów, nabywania lub wynajmowania efektywnych energetycznie budynków lub ich części lub do realizacji innych środków poprawy efektywności energetycznej w zakresie charakterystyki energetycznej budynków.

Krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej

Opis planowanych programów zawierających działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej w poszczególnych sektorach gospodarki, określenie krajowego celu w zakresie efektywności energetycznej, informacje o osiągniętej oszczędności energii oraz strategia wspierania inwestycji w renowację budynków mają być ujęte w krajowym planie działań. Będzie on opracowywany co trzy lata przez ministra właściwego do spraw energii i przekazywany Komisji Europejskiej. Pierwszy krajowy plan działań powinien zostać przekazany Komisji Europejskiej do dnia 30 kwietnia 2017 r.

Spoglądając z szerszej perspektywy na nadchodzące zmiany systemowe w zakresie zarządzania efektywnością energetyczną i jej poprawą, wydaje się, że nowa ustawa faktycznie powinna przyczynić się do skonkretyzowania i intensyfikacji działań proefektywnościowych w Polsce, przy jednoczesnym uproszczeniu zasad wsparcia dla tych działań w postaci bezaukcyjnego wydawania tzw. białych certyfikatów.

Efektywność energetyczna &#8211; kluczowe zmiany systemowe

Nowa ustawa o efektywności energetycznej zmieni obowiązujący system tzw. białych certyfikatów i nałoży dodatkowe obowiązki na szereg przedsiębiorców oraz organy władzy publicznej.

Efektywność energetyczna – kluczowe zmiany systemowe