Światowy zasięg elektryfikacji - MATERIAŁY PROBLEMOWE

Nieubłaganie zbliżamy się do rozpoczęcia trzeciej dekady XXI wieku. Postęp technologiczny być może nie zaskakuje tak jak kiedyś, jednak nadal jest on zauważalny. Coraz powszechniejsze staje się wykorzystanie latających dronów, elektrycznych samochodów i rowerów. Nie oznacza to jednak, że rozstrzygnięte zostały kwestie, które określić można mianem podstawowych.

Chodzi o dostęp do energii elektrycznej. Na świecie brak możliwości korzystania z tego medium dotyczy obecnie około miliarda ludzi. Chociaż ta sumaryczna wielkość z każdym rokiem powoli maleje, to nie ulega wątpliwości, iż jest ona ogromna. Prawdą jest zatem, iż żyjemy w czasach skrajności, w których jedni nie są w stanie zdecydować się, jaką grę uruchomić na swojej konsoli wieczorem, inni zaś kopią w tym czasie dół, by służył jako lodówka i wydłużył przydatność przechowywanej żywności.

Na rys. 1 zauważyć można, jak zmienia się wraz z biegiem czasu dostęp do energii elektrycznej w państwach z różnych stron świata. Do zestawienia wybrane zostały specyficzne regiony globu. Na uwagę zasługuje bez wątpienia przypadek Indii, które na przestrzeni 16 lat zredukowały liczbę osób pozbawionych energii elektrycznej o ponad połowę. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku krajów Azji Południowo-Wschodniej. Spadek dostępności do prądu nastąpił natomiast w przypadku społeczności państw Afryki Subsaharyjskiej, co wiązać się może ze znacznym przyrostem naturalnym na terenach znajdujących się na południe od największej pustyni na Ziemi.

Na wsi jest mniej prądu

Kolejne wykresy prezentują zmiany w zakresie dostępu ludzi do elektryczności w ujęciu całościowym oraz w podziale na tereny wiejskie i miejskie. Pierwsze z zestawień (rys. 2) przedstawia pełen zbiór danych, dotyczący zasięgu elektryfikacji na świecie. Widać wyraźnie, iż w okresie od 1990 do 2016 roku występuje niemal stały wzrost procentowy populacji mającej dostęp do elektryczności. Zarejestrowane zostały jednak dwa odstąpienia od tej tendencji. Miało to miejsce w latach 2001 oraz 2011. Trudno powiązać takie zmiany z konkretnymi wydarzeniami na świecie. Aby odnaleźć faktycznie istniejący trend, należałoby wziąć pod uwagę większy zakres danych.

Kolejny wykres (rys. 3) zawiera w sobie dane ściśle skorelowane z sytuacją na obszarach wiejskich. Widoczne są w tym przypadku liczniejsze załamania prowadzące do uszczuplenia sumarycznej wartości procentowej. Niemniej jednak wraz z biegiem lat, a zwłaszcza w okresie od wspomnianego roku 2011, następuje silny wzrost rozpatrywanego parametru. Był on jednak poprzedzony znacznym spadkiem wartości procentowej, która zarysowana została także na zestawieniu ogólnym (rys. 2). Wykres na rys. 4 obrazuje analogiczną sytuację, która jednak dotyczy terenów zurbanizowanych. Wahania w tym przypadku nie są tak znaczne, jednak odznacza się tu wyjątkowo rok 2001, który był ostatnim z dwuletniego osłabienia tendencji wzrostowej.

Bez wątpienia w kolejnych latach obserwować będzie można dalszy wzrost zasięgu elektryfikacji. Szczególnie istotne jest to w kontekście terenów wiejskich, gdyż stan na rok 2016 to niecałe 78%, podczas gdy w mieście wartość tego parametru dochodziła w danym roku do około 97%. Rozwiązaniem problemu mogłoby być rozpowszechnianie małych instalacji służących do wytwarzania energii elektrycznej, a w związku z tym intensyfikacji wykorzystania odnawialnych źródeł energii. To właśnie one mogą posłużyć do poprawy obecnej sytuacji.

Więcej prądu w Ameryce Południowej

Na kolejnym obrazie (rys. 5) została ukazana zmiana (wyznaczona w procentach) w wielkości populacji posiadającej dostęp do energii elektrycznej. Dokonano w tym przypadku podziału na regiony świata oraz państwa. Widać dzięki temu, iż obszar Ameryki Północnej (bez Meksyku), Europy (bez Ukrainy) oraz Rosji i Australii nie uległ znaczącej zmianie pod względem analizowanego parametru na przestrzeni dwudziestu lat. Wzrost zasięgu elektryfikacji nastąpił natomiast w przypadku państw Ameryki Południowej oraz większości krajów Azji Południowej i Afryki. Dwa państwa Czarnego Lądu przykuwają szczególną uwagę, gdyż doszło na ich terenie (w rozpatrywanym okresie od 1994 do 2014 roku) do zaniżenia wartości danego kryterium. Kraje te to Angola oraz Libia.

Zasięg elektryfikacji jest wprost proporcjonalny do stopnia rozwoju gospodarczego danego kraju. Im szybciej postępuje zwiększanie dostępności energii elektrycznej, tym bardziej możliwe jest szerzenie wpływów gospodarki, a tym samym uzyskiwanie profitów na wielu płaszczyznach na znacznie większym obszarze. W kontekście państw afrykańskich nadal nie można mówić o dynamicznym tempie rozwoju. Bez wątpienia w wielu krajach Afryki jest on zauważalny - przynajmniej w rejonach zurbanizowanych. Niemniej jednak upłynie jeszcze wiele lat, zanim państwa tego ogromnego kontynentu staną na starcie wyścigu o postęp cywilizacyjny.

Paradoksalne jest, iż wiele z tych niezelektryzowanych jeszcze państw, poza tysiącami kilometrów kwadratowych pustyń lub sawanny, posiada także bogate złoża cennych surowców mineralnych lub kamieni szlachetnych. Stało się to jednak częściej ich przekleństwem niż szczęściem, gdyż w wielu przypadkach doprowadziło do walk wewnętrznych lub ciemiężenia przez kraje i firmy kolonizujące te obszary. Długi okres stagnacji odbija się do dzisiaj brakiem zorganizowania oraz w pewnym stopniu zacofaniem.

Niezelektryfikowane kraje Afryki

Warto spojrzeć na Afrykę pod kątem poziomu elektryfikacji w poszczególnych krajach. Jak się okazuje, najbardziej rozwinięte pod tym względem są kraje północy oraz południa kontynentu, z uwzględnieniem Gabonu jako przedstawiciela centralnej części tego obszaru. Najwyższy poziom elektryfikacji mają kraje położone geograficznie i kulturowo najbliżej Europy: Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt, długo będące pod cywilizacyjnym wpływem państw kolonialnych, a także mające dostęp do surowców energetycznych takich jak ropa (Algieria, Libia). W miarę dobry dostęp do prądu elektrycznego mają też mieszkańcy Republiki Południowej Afryki, którzy z kolei - jak wiele innych krajów Kontynentu Afrykańskiego - mają problemy z dostępem do wody pitnej. Z tym większym uznaniem trzeba potraktować sukces, jaki odniósł Arkady Paweł Fiedler, podróżnik z podpoznańskiego Puszczykowa, który samochodem elektrycznym przejechał przez kontynent afrykański z południa na północ. O swojej wyprawie opowiadał na organizowanym przez redakcję "Energii i Recyklingu" Forum Energii i Recyklingu na październikowych Targach POL-ECO- SYSTEM.

- Chociaż na mojej trasie były odcinki przez dżunglę i przez pustynię, zawsze udawało się zaplanować trasę tak, żeby energii w samochodzie wystarczyło na dotarcie do jakiegoś źródła prądu. Jazda samochodem elektrycznym w Europie jest dużo łatwiejsza, bo nie ma problemów z dotarciem do źródła prądu - mówił Fiedler.

Potwierdza to zestawienie dwudziestu najmniej rozwiniętych pod względem dostępu do elektryczności państw świata (stan na rok 2016). W tym gronie znajdują się: Gwinea, Tanzania, Somalia, Leshoto, Rwanda, Zambia, Uganda, Mozambik, Papua-Nowa Gwinea, Madagaskar, Sierra Leone, Liberia, Burkina Faso, Demokratyczna Republika Konga, Niger, Gwinea Bissau, Republika Środkowej Afryki, Malawi, Czad i Burundi. 19 z tych krajów znajduje się na terenie Afryki - wyjątek stanowi Papua-Nowa Gwinea, która jest położona w Oceanii.

Populacja posiadająca stały dostęp do elektryczności wciąż rośnie. Na kolejnym z wykresów (rys. 6) zamieszczono zestawienie przedstawiające, jak postępują zmiany. Jasnozielone pole wraz z upływem lat maleje na korzyść ciemniejszych partii kolumn, oznaczających tę część ludzkości, która nie cierpi z braku dostępu do energii elektrycznej. Jest to zbieżne z danymi z tabeli, która przedstawia wahania w wartościach analizowanego parametru.

Pokuszono się w tym przypadku również o założenie perspektywicznego rozkładu wielkości w aspekcie populacji pozbawionej dostępu do elektryczności w roku 2030. Można by sądzić, iż wszystkie obszary będą systematycznie się rozwijać, a tym samym obniżać wartość tego niechlubnego parametru. Nic bardziej mylnego.

"Niereformowalna" staje się w tej kwestii centralna, południowa oraz zachodnia Afryka. Szacuje się, że wraz z upływem lat zasięg elektryfikacji nie tyle nie powiększy się na tym obszarze, co wręcz zostanie on obniżony. Bez wątpienia nie można spodziewać się dynamicznego rozwoju regionów na południe od równika. Najprawdopodobniej dojdzie do pogłębienia przepaści pomiędzy zaawansowanymi technologicznie, a tym samym gospodarczo państwami, co z kolei będzie oddziaływać na uwstecznianie słabiej zelektryfikowanych krajów Afryki.

Indie idą do przodu

Z drugiej strony nie sposób nie zauważyć znacznego zaniżenia wartości związanej z brakiem dostępu do elektryczności w przypadku państw azjatyckich, uznawanych za rozwijające się. Na pierwszy plan wysuwają się w tym miejscu Indie, które w okresie od roku 2000 do 2016 zredukowały poziom braku dostępu do energii elektrycznej z 600 milionów do 239 milionów. Daje to zmianę o około 60%. Wobec tego wyniku łatwo jest uwierzyć, iż do roku 2030 parametr ten zostanie całkowicie wyzerowany. Zaskakująca może być niewielka liczba mieszkańców Chin żyjących bez elektryczności w roku 2000, która określana jest na jedynie 18 milionów. Chiny to rozległy i ludny kraj, bogaty w obszary, które wręcz utrudniają przesył energii elektrycznej. Jeżeli jednak dane w pełni odzwierciedlają prawdę, to już w roku 2016 wszyscy mieszkańcy tego ogromnego kraju mogli zamontować sobie gniazdko w ścianie.

Łatwo zauważyć, że zasięg elektryfikacji jest ściśle powiązany z rozwojem gospodarczym danego kraju lub regionu świata. Obecnie liczba ludności pozbawionej dostępu do energii elektrycznej wynosi około 1 miliarda. Populacja ta wraz z biegiem lat zmniejsza się, co nie znaczy jednak, iż doczekamy się dnia, gdy parametr ten zostanie całkowicie wyzerowany. Problemem w tym wypadku jest wspominane już uwstecznienie niektórych krajów afrykańskich, które w obecnych czasach jest jednocześnie oznaką ubóstwa.

OZE nadzieją dla Afryki

Jedną z możliwości ratunku dla odciętych od świata terytoriów jest postawienie na odnawialne źródła energii. Możliwość wykorzystania energii słonecznej jest tu najprostszym rozwiązaniem ze względu na większą liczbę dni słonecznych roku. Dlaczego Afryka nie korzysta z energii słonecznej na wielką skalę? Przede wszystkim dlatego, że urządzenia do produkcji energii elektrycznej są ciągle dość drogie. Z drugiej jednak strony budowa klasycznego bloku energetycznego, nawet jeżeli dostępne byłoby paliwo do jego zasilania, nie ma podstaw ekonomicznych, gdyż dystrybucja wygenerowanej w ten sposób energii byłaby nierentowna. Konieczne są w związku z tym dywersyfikacja źródeł i organizowanie małych jednostek wytwórczych, które będą w stanie sprostać wymaganiom środowiskowym, społecznym oraz gospodarczym danego regionu.