Łazor: polski hub gazowy da bezpieczeństwo energetyczne całemu regionowi

– Celem działań podejmowanych przez Polskę powinno być uzyskanie niezależności energetycznej – hub gazowy oraz dywersyfikacja źródeł to jej filary. Oznacza to równocześnie autonomię w kreowaniu ceny. Dobrze zbudowany rynek, na którym działa wiele podmiotów, zarówno sprzedających, jak i kupujących gaz z wielu źródeł, daje nam swobodę w wyznaczaniu tej ceny. Bez hubu gazowego, który wykreuje w sposób niezależny cenę, nie ma bezpieczeństwa energetycznego – mówi w rozmowie z portalem BiznesAlert.pl Ireneusz Łazor, prezes Towarowej Giełdy Energii.

BiznesAlert.pl: Do 2022 roku powinna powstać niezbędna infrastruktura zapewniająca Polsce dostęp do gazu z Norwegii, rozbudowa gazociągów oraz gazoportu. Czy wówczas powstanie w Polsce hub gazowy?

W pierwszej kolejności powinniśmy sprecyzować czym jest hub gazowy. Istnieją huby fizyczne, a więc miejsca, w których przecinają się gazociągi. Takim wzorem jest najbardziej rozwinięty amerykański Henry Hub, gdzie spotykają się szlaki 13 gazociągów. Jest także pojęcie hubu wirtualnego, który zgodnie z nazwą, nie posiada fizycznej lokalizacji, ale swoim zasięgiem obejmuje najczęściej krajowy lub regionalny system gazowy. To nowocześniejsze rozwiązanie, rozumiane jako koordynacja prac kilku instytucji. Są nimi operator sieci przesyłowej, operator systemu magazynowania gazu, izba rozliczeniowa, giełda, ale przede wszystkim uczestnicy.

W mojej opinii hub gazowy to rynek. Osobiście optuję za budową wirtualnego hubu gazowego. Warunkiem jego sukcesu poza rozbudowaną infrastrukturą jest odpowiednia oferta handlowa, która przyciągnie obie strony transakcji. Potrzebny jest szeroki asortyment produktów i usług oraz wielu uczestników rynku – po stronie kupujących i sprzedających.Uczestnicy zawsze będą tam, gdzie będzie transparentnie, bezpiecznie i tanio. Patrząc na tę definicję w Polsce mamy już pierwsze elementy wirtualnego hubu gazowego. Mamy do czynienia ze współpracującymi ze sobą instytucjami i funkcjonujący handel paliwem. Formalnie krajowy system gazowy stał się hubem wirtualnym z chwilą utworzenia wirtualnego punktu obrotu gazem. Do modelowego rozwiązania potrzebne jest jednak więcej niż jedno źródło pochodzenia gazu. W planach mamy co najmniej trzy – gaz z Norwegii, z kierunku wschodniego oraz z gazoportu, a stamtąd tych kierunków może być znacznie więcej. Potencjalnie szansą jest także Korytarz Północ – Południe oraz połączenie gazowe z Chorwacją. To jednak przyszłość oraz konieczność współpracy regionalnej.

W Polsce zrobiono zatem już wiele, aby stworzyć hub gazowy. Przed nami kolejne inwestycje. Zostało nam jednak wiele do zrobienia kwestii regulacyjnej.

Myślę, że oprócz zaplanowanych inwestycji do 2022 roku, kluczowa będzie kwestia magazynów gazu oraz zmian w ustawie dywersyfikacyjnej, która w skrajniej sytuacji może nas przymusić do kupowania gazu rosyjskiego. Ona nie przystaje do dzisiejszej sytuacji. Powinna także ulec zmianie ustawa dotycząca magazynowania surowca. Nadrzędnym celem powinno być uzyskanie niezależności.

W naszym regionie funkcjonują już huby gazowe. Przykładem jest austriacki Baumgarten. Jak inne kraje, które mają już swoje huby gazowe zareagują na powstanie polskiego? Czy będzie to dla nich konkurencja?

Budowa wspólnego rynku gazu idzie inną drogą niż rynku energii elektrycznej. Wynika to ze specyfiki sieci przesyłowej oraz samego produktu. Gaz w przeciwieństwie do energii elektrycznej nie jest obciążony wsparciem OZE, można go również magazynować. Gazowa infrastruktura przesyłowa na rynku europejskim jest lepsza niż na rynku energii elektrycznej. Dlatego też będą rozwijać się regionalne centra handlu gazem. Naszą ambicją powinno być, aby w Polsce, nie tylko dla nas, ale także dla Grupy Wyszehradzkiej oraz Ukrainy powstał regionalny rynek gazu.

Ukraina to rynek, którego roczne potrzeby według ENTSOG sięgają ok. 50 mld m3 paliwa. Polska dzięki zrealizowanym inwestycjom będzie miała więcej paliwa niż go potrzebuje, a więc trzeba będzie nim handlować. Polskie spółki mają także koncesje wydobycia gazu na rynku w Norwegii. Pytanie, gdzie ten gaz finalnie trafi, na rynek niemiecki czy polski. Trzeba stworzyć takie warunki, aby cena błękitnego paliwa była wyznaczana (notowana) u nas, niezależnie od tego, czy gaz wprowadzono do polskiego systemu przesyłowego w celu jego zużycia, czy tranzytu do innych krajów. Wówczas na naszym parkiecie będziemy mogli wyznaczyć cenę dla innych rynków w regionie. Rok 2020-22 to dobry czas na wybudowanie takiej infrastruktury.

Jeśli przyjrzymy się hubowi w Baumgartem, należy zwrócić uwagę do kogo należy infrastruktura, kto jest głównym graczem na rynku, oraz z jakiego kierunku pochodzi gaz. Lepszym przykładem jest wirtualny hub brytyjski – to z nim powinniśmy konkurować. Dzięki mającej powstać infrastrukturze powinniśmy budować argumenty dla uzyskania najtańszych ofert kupna gazu z nowych źródeł, dostawy tańszego surowca będą podstawą do wykreowania ceny dla naszego regionu. Korzystna cena i atrakcyjne usługi mogą być ciekawą propozycją dla naszych sąsiadów.

Działania zmierzające do powstania infrastruktury gazowej planuje już Gaz-System w swoich planach inwestycyjnych. Jak od strony regulacyjnej i handlowej zamierza się włączyć się w projekt TGE?

Każdy podmiot, który w ramach hubu wirtualnego może świadczyć usługi, ma swoje własne zadania, które musi zrealizować. Ważna jest współpraca poszczególnych instytucji, jak również koordynacja ze strony Ministra Energii oraz Pełnomocnika Rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej. Zadanie Towarowej Giełdy Energii to zaproponowanie optymalnej oferty handlowej i koordynacja operacyjna projektu. Wraz z powstaniem nowej infrastruktury, TGE będzie oferować nowe produkty. Możliwości jest wiele i dotyczą nie tylko budowania płynności i przyciągania uczestników na podstawowy rynek giełdowy. Można rozwijać usługi i produkty powiązane ze sprzedażą paliwa jeszcze przed regazyfikacją. Przykładowo Gazoport będzie wyposażony w usługę przeładunku surowca na cysterny, czy chociażby możliwość bunkrowania statków na paliwo LNG. Można wyobrazić sobie wspólne zakontraktowanie gazowca przez kilka podmiotów. Pojawi się wreszcie opcja przeładunku surowca na mniejsze jednostki. Uczestnicy przyjdą tam, gdzie będzie płynność i elastyczna oferta dla rynku.

Krytycy budowy w naszym regionie hubu gazowego podają przykład niedawno oddanego do użytku połączenia gazowego między Węgrami, a Słowacją, będącego elementem Korytarza Północ – Południe, które praktycznie nie jest wykorzystywane. Czy takie połączenia gazowe, po dostępie do naszego regionu gazu z kilku źródeł będą funkcjonować i przesyłać surowiec?

Powstałe połączenie w środku całego regionalnego systemu, bez dostępu do innego źródła niż gaz ze Wschodu nie ma większego uzasadnienia. Dopiero jednak dokończenie tego projektu w pełni da tę możliwość wyboru. Kluczem jest dywersyfikacja źródeł pochodzenia gazu. Niebagatelne znaczenie ma również kolejność rozbudowy infrastruktury. Ale sedno sprawy to płynność. Aby ją zapewnić potrzebny jest właściwy produkt, duża liczba uczestników, transparentność, niezależność, pewność rozliczeń oraz zaufanie uczestników.

Inne kraje w regionie także chcą dysponować takim hubem gazowym. Czy Polska jest lepiej przygotowana do pełnienia takiej roli?

Podkreślmy jeszcze raz, że huby mogą być fizyczne i wirtualne. Huby fizyczne pełnią techniczną rolą, gdzie następuje przepływ surowca. Ważne jest podejście handlowe. My będziemy mieć gaz z różnych źródeł, a więc płynności na rynku będzie jeszcze więcej. W ubiegłym roku na polskiej giełdzie wolumen obrotu gazem wyniósł prawie 107 TWh, co oznacza ok. 9,7 mld m3 paliwa. TGE jest trzecią giełdą w Europie pod względem płynności (wartość obrotu giełdowego do konsumpcji w danym kraju), po rynkach brytyjskim i holenderskim. Dlatego można powiedzieć, że hub jako rynek działa u nas, ale jeśli weźmiemy pod uwagę więcej kryteriów, takich jak infrastruktura oraz usługi – to wykreowanie takiego systemu zabierze nam kilka lat. Polska jest lepiej predestynowana do pełnienia funkcji hubu, ponieważ będzie najbardziej zdywersyfikowanym krajem w regionie.

Rozmawiał Bartłomiej Sawicki