Służebność przesyłu można ustanowić na drodze sądowej

Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia. Właściciel nieruchomości ma prawo domagać się wynagrodzenia.

Służebność przesyłu uregulowana została w kodeksie cywilnym w artykułach od art. 3051 do art. 3054 k.c. Regulacja ta dodana została przez art. 1 pkt 2 ustawy z 30 maja 2008 r. zmieniającej kodeks cywilny z dniem 3 sierpnia 2008 r.

Zgodnie z art. 3051 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 par. 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Służebność gruntowa

Służebność przesyłu to rodzaj służebności gruntowej, co jednoznacznie stanowi artykuł art. 3054 k.c., w którym stwierdza się, iż do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Nieruchomość obciąża się służebnością przesyłu na rzecz przedsiębiorcy - właściciela urządzeń w rozumieniu art. 49 par. 1 k.c. Taka regulacja uelastycznia obrót gospodarczy i stwarza nowe możliwości.

Uregulowana w chwili obecnej w kodeksie cywilnym służebność przesyłu nie reguluje statusu urządzeń przesyłowych. Status ten określa art. 49 par. 1 k.c. Urządzenia, o których mowa w art. 49 par. 1 k.c., to urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne.

Przepis art. 49 k.c. stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 47 par. 2 k.c. oraz art. 48 k.c. w zw. z art. 191 k.c., co w konsekwencji przyczynia się do przełamania zasady superficies solo cedit. W przepisie art. 49 k.c. mowa jest o urządzeniach, do których zalicza się np.: słupy napowietrznych linii wysokiego napięcia, rury w przypadku sieci gazowniczej lub ciepłowniczej, kable.

Z treści przywołanego przepisu wynika zatem, że w rachubę wchodzą urządzenia, które służą wyłącznie do czynności doprowadzania lub odprowadzania. W rezultacie ustawodawca wyłączył urządzenia o przeznaczeniu wydobywczym czy też przechowawczym oraz inne, np. studnie głębinowe, bezodpływowe zbiorniki kanalizacyjne, urządzenia generujące alternatywne źródła energii.

Rola sądu

Artykuł 3052 par. 1 k.c. umożliwia ustanowienie służebności przesyłu nawet pomimo braku zgody właściciela nieruchomości. Jeżeli bowiem właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 par. 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Przedsiębiorca będzie mógł więc wybudować na cudzym gruncie urządzenia przesyłowe, natomiast właściciel działki nie będzie mógł zabronić mu tej budowy i ustanowienia służebności przesyłu. W zamian za ustanowienie tej służebności właściciel nieruchomości ma prawo domagać się wynagrodzenia.

Służebność przesyłu będzie mógł ustanowić sąd powszechny na wniosek przedsiębiorcy, w którym wskazani są właściciele wszystkich nieruchomości, na których znajdują się urządzenia przesyłowe. Gdyby okoliczności istotne dla ustanowienia służebności okazały się sporne, to wówczas sąd będzie mógł przed wydaniem postanowienia zarządzić przeprowadzenie wizji lokalnej.

Użytkownik wieczysty

Wątpliwości nasuwają się w sytuacji, gdy gruntem włada nie właściciel, lecz użytkownik wieczysty. Regulacja ustawowa wyraźnie bowiem przewiduje przypadek ustanowienia służebności przesyłu wyłącznie w przypadku stosunku właścicielskiego. Nie reguluje zaś sytuacji użytkowania wieczystego. Wydaje się, iż mając na uwadze wykładnię językową cytowanych przepisów, nie należy traktować dyspozycji artykułów od 3051 do 3054 k.c. rozszerzająco. Dlatego też należałoby przyjąć, iż przepisy regulujące kwestię służebności przesyłu nie będą znajdowały zastosowania w przypadku, gdy grunt oddany jest w użytkowanie wieczyste. Mając na uwadze nagminność takiego rodzaju konstrukcji, spodziewać się można, iż w niedługim czasie orzecznictwo Sądu Najwyższego rozważy tę kwestię.

Sprzedaż i likwidacja

Służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 par. 1 (art. 3053 par. 1 k.c.). Gdyby więc przedsiębiorstwo, któremu przysługuje służebność przesyłu, zostało sprzedane, to jego prawa i obowiązki przesyłowe przechodzą na nabywcę przedsiębiorstwa. Takie rozwiązanie ma zapobiec wygaśnięciu służebności, wówczas gdyby nie stanowiły one przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części.

Zgodnie z dyspozycją art. 3053 par. 2 k.c., służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa. Po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń przesyłowych, o których mowa w art. 49 par. 1 k.c., utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody (art. 3053 par. 3 k.c.).

Akt notarialny

Ustanowienie służebności przesyłu następuje na podstawie umowy zawartej między właścicielem nieruchomości prywatnej, na której znajduje się urządzenie przesyłowe, a przedsiębiorcą.

Umowa mająca na celu ustanowienie służebności przesyłu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W treści aktu notarialnego należy dokładnie opisać sposób i zakres korzystania z nieruchomości. Strony mogą ustalić w umowie, czy służebność będzie odpłatna, czy też nieodpłatna.