Ruszył system, startuje giełda - HANDEL EMISJAMI CO2

Cel nadrzędny to redukcja zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery. Niektórzy widzą w handlu emisjami także okazję do sporego zarobku.

Polska jako jeden z ostatnich krajów w Unii przystąpiła do Europejskiego Sytemu Handlu Emisjami (EU ETS). Po latach opóźnień wreszcie zaczyna się efektywna faza tego programu. Jego podstawowy cel jest jasny: ograniczyć emisję zanieczyszczeń. W jaki sposób? W ramach kilkuletnich Krajowych Programów Rozdziału Uprawnień (KPRU) każde energochłonne przedsiębiorstwo, takie jak elektrownia, koksownia czy rafineria, otrzymuje prawo do wyemitowania określonej ilości dwutlenku węgla. Jej wielkość zależy głównie od deklarowanej skali szkodliwości danej produkcji.

Dwutlenek kupię

Największa instalacja energetyczna w Polsce, czyli BOT Elektrownia Bełchatów, może w tym roku wyemitować ponad 30 mln ton CO2. Może, ale nie musi. Jeśli uda jej się coś zaoszczędzić, może sprzedać nadwyżkę przedsiębiorstwom, które przekraczają przyznane limity. A te chętnie taki pakiet kupią. Bo za każdą tonę ponad limit grożą kary — na razie 40 euro. W 2008 r. będzie to już 100 euro za tonę.

— Można więc nabyć prawa na giełdzie energii, gdzie w ostatnich tygodniach cena za jedno pozwolenie emisyjne, obejmujące tonę dwutlenku węgla, kosztowało nieco ponad 16 euro — mówi Ireneusz Łazor, wiceprezes Towarowej Giełdy Energii (TGE).

A nadwyżkę uprawnień można zdobyć w całkiem prosty, choć kosztowny sposób — inwestując w urządzenia redukujące emisję dwutlenku węgla.

Obrót prawami do emisji na TGE ma wystartować przed końcem września. Jak deklaruje Ireneusz Łazor, firmy z sektora energetycznego, posiadające nieraz dziesiątki milionów pozwoleń, są zainteresowane handlem emisjami w Polsce. Na razie największy obrót na tym rynku mają giełdy z zachodniej Europy i Skandynawii — EEX, Powernext czy NordPool. Średni dzienny obrót na całym rynku brokerskim i giełdowym wynosi 1,5 mln ton CO2.

Zachęcanie trucicieli

Nie brakuje głosów kwestionujących sposób rozdzielenia praw do emisji, nieodpowiadający realnej produkcji energii czy ciepła, a tym samym skali wytwarzanych zanieczyszczeń.

— Wygrało podejście historyczne, oparte na nieaktualnych danych. Najwięksi truciciele nierzadko mają niemałe nadwyżki, a ci, którzy zainwestowali w bardziej ekologiczną produkcję, nie zostali za to wynagrodzeni — uważa prof. Jan Popczyk z Politechniki Śląskiej.

Ekologiczny cel całej konstrukcji handlu emisjami zaczyna więc schodzić na dalszy plan, skoro inwestycje w mniej uciążliwą dla środowiska produkcję nie są premiowane. Choć zagraniczne przykłady pokazują, że system handlu emisjami skuteczniej zachęca do poszukiwania i realizacji przedsięwzięć zmierzających do redukcji emisji.

— Jego cechy sprawiają, że uzyskanie tych samych wysokości redukcji emisji przy obecnym systemie jest tańsze o 30-60 proc. niż w przypadku podejścia nakazowo-kontrolnego — dodają Sławomir Krystek i Franciszek Pchełka z Towarzystwa Gospodarczego Polskie Elektrownie.

Jednak w polskiej wersji pierwszeństwo mają nieraz korzyści biznesowe i efektywny lobbing. Administracyjne przydzielanie praw do emisji dało skrajnie różne efekty — np. dla Mittal Steel Poland i Elektrowni Rybnik.

Ta pierwsza spółka, produkująca blisko 70 proc. polskiej stali, ma 7,8 mln niewykorzystanych uprawnień do emisji CO2. Sprzedając je na giełdzie po obecnej cenie 16,1 euro, może zarobić ponad 125 mln euro, czyli jakieś 0,5 mld zł. Mittal Steel może też przekazać te limity innym swoim spółkom za granicą.

Zmienić zasady

Tymczasem niektóre firmy energetyczne będą musiały wybrać się na giełdę w innym celu — na zakupy. Szacuje się, że BOT brakuje nawet miliona ton, a Elektrowni Rybnik — 90 tys. ton w rozliczeniu za 2005 r.

— Tymczasem całościowo sektor energetyczny nie wykorzystał wszystkich pozwoleń. Nasuwa się więc podejrzenie, że zostały one rozdzielone niesprawiedliwie —podkreśla Jan Popczyk.

Dlatego też, jego zdaniem, tzw. KPRU II, czyli system pozwoleń na lata 2008-12 musi być zmodyfikowany.

— Jego istotą musi być podejście w stronę produktu, rozliczenia np. za tonę wyprodukowanego paliwa czy gigadżul energii — proponuje profesor z Politechniki Śląskiej.

Krytycy EU ETS podnoszą, że aby stworzyć prawdziwy rynek, uprawnienia nie powinny być rozdawane, a sprzedawane na aukcji.

— Były momenty, kiedy cena uprawnienia sięgała 30 euro za tonę, by potem spaść do 7 euro, gdy okazało się, że władze UE przyznały ich za dużo — tłumaczy Ireneusz Łazor.

Ostatnio Niemcy wystąpiły przeciwko Komisji Europejskiej, chcąc doprowadzić do ograniczenia sytuacji, w której niektóre firmy energetyczne zawyżają dane o produkcji tak, by dostać więcej cennych pozwoleń. Wkrótce luksemburski Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygnie o tym, czy przyłapanym na oszustwie zabierać prawa do uprawnień handlu emisjami.