Biogaz składowiskowy - perspektywa rozwoju

Pojęcie biogazu w prawie polskim, na podstawie implementacji rozwiązań unijnych, zostało uregulowane w Ustawie z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (dalej: ustawa o OZE). Zgodnie z definicją ustawową, wskazaną w art. 2 pkt 1 ustawa o OZE, biogaz jest gazem uzyskanym z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Chodzi więc o biogaz powstały w wyniku fermentacji beztlenowej substancji stanowiących biomasę, których przykładem może być biogaz powstający na składowiskach odpadów (tzw. biogaz składowiskowy) oraz biogaz powstały w wyniku fermentacji osadów ściekowych.

W tym kontekście kluczowe znaczenie ma również odwołanie się do ustawowej definicji biomasy, wskazanej w art. 2 pkt 3 ustawy o OZE, która wskazuje, jakie substraty mogą być poddane procesowi fermentacji beztlenowej, prowadzącej do powstania metanu wykorzystywanego w sektorze energetycznym.

Wykorzystać potencjał

Wskazane biodegradowalne elementy odpadów, w tym przede wszystkim biomasa, umożliwiają powstawanie biogazu na składowiskach odpadów, który powinien być skutecznie wykorzystywany. Biogaz generowany na składowiskach odpadów należy rozpatrywać w dwóch aspektach. Przede wszystkim, jest to źródło niebezpiecznych emisji generowane przez składowisko odpadów. W tym kontekście już na etapie składania pozwolenia właściwy organ określa wymagania zapewniające ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska, w tym w szczególności wymogi w zakresie sposobu gromadzenia, oczyszczania i wykorzystania lub unieszkodliwiania gazu składowiskowego. Ilość emisji powodowanej przez gaz składowiskowy również powinna być stale monitorowana. Niekontrolowana emisja biogazu tworzy poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska naturalnego, a także może stać się podstawą istotnych protestów lokalnej społeczności. W związku z powyższym obowiązek odgazowania składowiska odpadów, na którym składowane są odpady biodegradowalne, jest obowiązkiem każdego zarządzającego składowiskiem odpadów. Instalacje biogazowe funkcjonujące przy składowiskach odpadów komunalnych są ważnym elementem zapewnienia odpowiednich standardów ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa w zakresie eksploatacji danego składowiska. Brak odgazowania składowisk odpadów nie tylko stanowi naruszenie przepisów ochrony środowiska, lecz przede wszystkim prowadzi do zwiększenia zagrożenia pożarowego i wybuchowego oraz lokalnego skażenia atmosfery odorami i biogazem składowiskowym. Niezależnie od powyższych uwarunkowań na podstawie odpowiednich przepisów wykonawczych składowisko odpadów, na którym przewiduje się składowanie odpadów ulegających biodegradacji, wyposaża się w instalację do odprowadzania gazu składowiskowego. W świetle tych przepisów w zależności od wielkości emisji biogazu, zastosowanej technologii jego pozyskiwania oraz właściwości fizykochemicznych emitowanego biogazu, a także z uwzględnieniem cen rynkowych uzyskanego w ten sposób ciepła użytkowego lub energii elektrycznej pozyskany biogaz składowiskowy oczyszcza się i wykorzystuje do celów energetycznych, a jeżeli jest to niemożliwe - utylizuje się poprzez spalenie w pochodni.

Energetyczne wykorzystanie biogazu

W tym miejscu należy przejść już do drugiego aspektu, w którym należy rozpatrywać zagadnienia związane z pozyskiwaniem oraz wykorzystaniem biogazu powstającego na składowiskach odpadów. Efektywne wykorzystanie biogazu na składowiskach odpadów na cele energetyczne w dużej mierze związane jest z odpowiednim wsparciem dla produkcji energii z biogazu składowiskowego i będzie stanowiło zachętę do rezygnacji z instalacji do biernego odgazowania składowisk (spalania biogazu w pochodni) na rzecz instalacji do wytwarzania energii klasyfikowanej jako OZE. Impuls związany ze wspieraniem OZE w postaci biogazu składowiskowego powinien przynieść wymierne korzyści zarówno środowiskowe, jak i finansowe, które będą przeznaczone na inwestycje w tym zakresie.

Postępujące prace w zakresie nowelizacji ustawy o OZE zawierają szereg korzystnych rozwiązań prawnych zachęcających do energetycznego wykorzystania biogazu składowiskowego jako wspieranych źródeł odnawialnych. W tym zakresie projektodawca bezpośrednio w treści nowelizacji ustawy o OZE zaproponował poziom wolumenu przeznaczonego na tegoroczne aukcji OZE oraz wskazał poziom maksymalnych cen referencyjnych dla poszczególnych technologii, które mogą być zgłaszane w ramach aukcji OZE, przeprowadzanych w 2018 r. Jak już wskazywaliśmy, poziom cen referencyjnych determinuje również poziom stałej ceny zakupu dla instrumentów FIT i FIP, o których szerzej pisaliśmy na łamach październikowego wydania czasopisma "Czysta Energia" (10/2017) w artykule pt. "Nowe instrumenty wsparcia wytwarzania energii elektrycznej w biogazowniach".

W zakresie biogazowni na składowiskach odpadów projekt nowelizacji ustawy o OZE przewiduje znaczące podniesienie cen referencyjnych dla technologii wykorzystujących biogaz składowiskowy. Dzięki argumentacji ze strony Ministerstwa Środowiska instalacje OZE o łącznej mocy zainstalowanej mniejszej niż 500 kW, wykorzystujące wyłącznie biogaz rolniczy pozyskany ze składowisk odpadów do wytwarzania energii elektrycznej, w ramach oferty aukcyjnej mogą proponować cenę nie większą niż 560 zł/MWh. Natomiast instalacje o mocy zainstalowanej nie mniejszej niż 500 kW mogą liczyć na uzyskanie wsparcia maksymalnie w granicach 550 zł/MWh. Warto jeszcze odnotować poziom cen wskazanych dla instalacji wykorzystujących wyłącznie biogaz inny niż składowiskowy czy z oczyszczalni ścieków, w tym również wszelkiego rodzaju mieszanki różnych kategorii biogazu. Dla instalacji mniejszych niż 500 kW zaproponowano cenę referencyjną na poziomie 420 zł/MWh, natomiast w przypadku instalacji nie mniejszych niż 500 kW cenę 385 zł/MWh.

Projekt nowelizacji ustawy o OZE przewiduje zorganizowanie aukcji OZE w 2018 r. zarówno dla nowo projektowanych instalacji uruchomionych po aukcji OZE, jak i dla projektów migrujących z systemu zielonych certyfikatów do aukcji OZE. Dla istniejących biogazowni na składowiskach odpadów o mocy zainstalowanej elektrycznej do 1 MW udostępniono wolumen w ilości 915 336 MWh, przy czym trzeba zaznaczyć, iż ze względu na stosunkowo małą skalę produkcji biogazownie te powinny być głównymi beneficjentami tego rodzaju aukcji OZE. Większe problemy mogą dotknąć natomiast większe biogazownie na składowiskach odpadów, które chciałyby rywalizować w koszyku aukcyjnym dla instalacji stabilnych powyżej 1 MW, gdzie przewidziano wolumen ponad 33 mln MWh. Niemniej rywalizacja w tym koszyku będzie utrudniona ze względu na konieczność rywalizacji z instalacjami spalającymi biomasę w różnych konfiguracjach. Ministerstwo Energii zakłada, iż w ramach aukcji migracyjnych system przekazywania pomocy publicznej zmieni ok. 15 MW istniejących biogazowni na składowiskach odpadów. Natomiast dla nowych instalacji wykorzystujących biogaz składowiskowy założono, że w aukcjach organizowanych odrębnie dla instalacji do 1 MW oraz powyżej 1 MW wsparcie mogłoby uzyskać po 10 MW w każdym z koszyków.

Najbardziej pozytywne zmiany spodziewane są jednak w stosunku do małych biogazowni na składowiskach odpadów o mocy zainstalowanej do 500 kW oraz do 1 MW. Dlatego w przypadku większych instalacji najlepszym rozwiązaniem będzie możliwość stworzenia kilku odrębnych instalacji OZE, o mocy poniżej 500 kW każda, w zależności od dostępnej ilości biogazu składowiskowego. Jak już wskazywano, z zachowaniem odpowiednich przepisów ustawowych instalacje te będą miały szansę zdecydować, z jakiego instrumentu wsparcia w ramach aukcji OZE, FIT bądź FIP będą chciały korzystać.

Fakultatywność przepisów

W odróżnieniu od systemu aukcyjnego, który nadal pozostaje dostępny dla nowych projektów na składowiskach odpadów, możliwość korzystania z FIT i FIP realizowana jest w sposób ciągły. Oznacza to, że wytwórca, który przygotował projekt instalacji OZE, nie musi czekać na termin przeprowadzenia aukcji, ale w trybie ciągłym może ubiegać się o możliwość uruchomienia projektowanej instalacji w wybranym systemie. Prezes URE może uniemożliwić skorzystanie z nowych instrumentów wsparcia w przypadku braku spełnienia warunków formalnych, a także w przypadku przekroczenia maksymalnej mocy zainstalowanej poszczególnych typów instalacji OZE. Nie można oprzeć się zatem wrażeniu, że ilość instalacji powstających w systemie FIT i FIP również będzie zależała od polityki energetycznej realizowanej przeze Radę Ministrów w obszarze OZE. Zgodnie bowiem z projektowanym art. 70d ustawy o OZE, na podstawie ogólnie sformułowanych przesłanek Rada Ministrów może określić w drodze rozporządzenia w terminie do 30 października każdego roku maksymalną moc zainstalowaną elektryczną poszczególnych typów instalacji OZE, dla których prezes URE może wydać zaświadczenia o możliwości sprzedaży niewykorzystanej energii po stałej cenie zakupu. Fakultatywność w zakresie wydania omawianych przepisów wykonawczych, limitujących możliwość korzystania z FIT oraz FIP, wpływa negatywnie na stabilność i przewidywalność stosowania nowych instrumentów wsparcia, a także uniemożliwia precyzyjne wskazanie, ile biogazowni na składowiskach odpadów może korzystać z danego instrumentu prawnego.

Problematyczna może być też kwestia dotycząca sprzedaży energii elektrycznej w ramach instrumentu FIP. Wytwórcy wskazani w art. 70a ust. 2 ustawy o OZE mogą dokonywać sprzedaży niewykorzystanej energii elektrycznej wybranemu podmiotowi innemu niż sprzedawca zobowiązany, przy czym zachowują oni prawo do wykorzystania mechanizmu ujemnego salda. W przypadku rozliczania wsparcia w ramach instrumentu FIP wytwórcy ci będą musieli sprzedawać energię innemu podmiotowi niż sprzedawca zobowiązany, co de facto oznacza spore ograniczenia w zakresie dostępnych na rynku kontrahentów - w szczególności największych spółek obrotu energią, które zostały wyznaczone sprzedawcami zobowiązanymi na poszczególnych obszarach systemu dystrybucyjnego. Wydaje się, że ustawodawca nie powinien tak drastycznie ograniczać kręgu nabywców energii wytworzonej w ramach instrumentu FIP, co uzasadnia konstatację, że energia ta powinna być oferowana również podmiotowi pełniącemu funkcję sprzedawcy zobowiązanego, choć na zasadach innych niż sprzedaż sprzedawcy zobowiązanemu (m.in. w zakresie braku obowiązku kontraktowego oraz ponoszenia kosztów bilansowania handlowego).

Optymalizować procesy

Na ostateczny kształt regulacji trzeba będzie, oczywiście, zaczekać aż do zakończenia całego procesu legislacyjnego w zakresie nowelizacji ustawy o OZE oraz przyjęcia odpowiednich rozporządzeń wykonawczych. Niemniej już teraz warto śledzić proces legislacyjny, tak aby na bieżąco reagować na pojawiające się sygnały umożliwiające optymalizację prowadzonej inwestycji w zakresie wyposażenia składowiska odpadów w odpowiednie instalacje do jego odgazowywania. Pojawiające się możliwości w zakresie energetycznego wykorzystania biogazu składowiskowego zapewnią realizację celów w zakresie zarówno bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska, jak i wspierania rozwoju odnawialnych źródłem energii w obszarze polityki klimatyczno-energetycznej UE.

Ponadto możliwe jest również wdrożenie procesów optymalizacyjnych w zakresie wykorzystania wytwarzanej energii elektrycznej, które - choć mogą być związane z dodatkowymi nakładami inwestycyjnymi na urządzenia wchodzące w skład danej instalacji - niewątpliwie pozwolą również na zwiększenie uzyskiwanych przychodów.