Należy umożliwić istnienie wielu operatorom systemu przesyłowego elektroenergetycznego w Polsce w projekcie ustawy Prawo energetyczne

Projekt ustawy Prawo energetyczne zachowuje monopol PSE Operator S.A. na operatorstwo na istniejącej sieci przesyłowej oraz na wszystkich obecnych oraz przyszłych sieciach przesyłowych w Polsce. Zachowuje on również monopol tej firmy na wszelkich połączeniach wzajemnych (tzw. interkonektorach) z innymi państwami członkowskimi Unii. Takie ograniczenie rodzi uzasadnione wątpliwości, co do zgodności z przepisami implementowanej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72 z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE (Dz. U. L 211 z 14.08.2009, s. 55).

Projekt ustawy Prawo energetyczne zaprezentowany przed świętami przez Ministerstwo Gospodarki zachowuje dotychczasowy model funkcjonowania operatora systemu przesyłowego. Zgodnie z art. 81 tej ustawy na terytorium Polski wyznacza się jednego operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego, który działa w formie spółki akcyjnej, której jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Operator taki odpowiedzialny jest, zgodnie z art. 2 pkt. 54 projektu ustawy, za sieć przesyłową, w tym za połączenia z systemami przesyłowymi innych państwach. Przepis ten zachowuje monopol PSE Operator S.A. na operatorstwo na istniejącej sieci przesyłowej oraz na wszystkich obecnych oraz przyszłych sieciach przesyłowych w Polsce. Zachowuje on również monopol tej firmy na wszelkich połączeniach wzajemnych (tzw. interkonektorach) z innymi państwami członkowskimi Unii.

Takie ograniczenie rodzi uzasadnione wątpliwości, co do zgodności z przepisami implementowanej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72 z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE (Dz. U. L 211 z 14.08.2009, s. 55).

Rozwój połączeń wzajemnych z państwami Unii Europejskiej został uznany explicite za istotny element budowy wewnętrznego rynku energii (art. 194 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej -TfUE). Połączenia te stanowią alternatywę dla budowy nowych mocy wytwórczych, zapewniając bezpieczeństwo energetyczne państwa poprzez możliwość dostarczania energii elektrycznej z innych państw np. w sytuacjach awaryjnych. Zwiększają również możliwości konkurencji na rynku krajowym, dając dodatkowe źródła ofert dla odbiorców. Zasady rządzące funkcjonowaniem tych połączeń nie powinny tworzyć barier w swobodnym przepływie towarów oraz w swobodzie świadczenia usług, sprzecznych z art. 26 TfUE.
Te ogólne regulacje traktatowe mają swoje bezpośrednie przełożenie na funkcjonowanie rynku. Patrząc na doświadczenia innych państw Unii Europejskiej, oprócz połączeń wzajemnych obsługiwanych przez operatorów systemów przesyłowych (tzw. połączeń regulowanych), których koszty funkcjonowania przenoszone są w taryfie, funkcjonują w Unii połączenia budowane i obsługiwane przez innych inwestorów (tzw. połączenia handlowe). Powyższe rozwiązania krajowe uniemożliwiają funkcjonowanie takiej alternatywy, gdyż zawsze PSE-Operator S.A. będzie musiał być właścicielem i operatorem takiego połączenia.

Przepis art. 8 dyrektywy 2003/54 umożliwiał państwu członkowskiemu wyznaczenie jednego lub kilku operatorów systemów przesyłowych. Polska wdrażając powyższą dyrektywę wybrała model istnienia jednego operatora systemu przesyłowego w Polsce (PSE-Operator S.A.), dodatkowo wskazując, iż ma być to spółka będąca własnością Skarbu Państwa. Przepis art. 8 dyrektywy 2003/54 został jednakże zastąpiony obowiązkiem certyfikacji operatorów systemów przesyłowych, określonym w art. 10 dyrektywy 2009/72. Zmienił się model regulacji operatorów systemów przesyłowych. Konieczne jest umożliwienie funkcjonowania również innych operatorów systemów przesyłowych w Polsce. Ograniczeniem w ich wyznaczaniu stanowi obowiązek certyfikacji potwierdzający ich niezależność od przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo. Przepis art. 10 ust 2 dyrektywy 2009/72 nakazuje krajowemu organowi regulacyjnemu wyznaczyć na operatora systemu przesyłowego każde przedsiębiorstwo, które jest właścicielem systemu przesyłowego oraz uzyskało certyfikację, jako przedsiębiorstwo niezależne pod względem własnościowym od przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo. Powyższe regulacje krajowe pozostają w sprzeczności z wymaganiami prawa Unii Europejskiej.

Powstaje na tym tle dodatkowo wątpliwość czy możliwe jest w oparciu o te regulacje prawa krajowego zapewnienie skuteczności przepisowi art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 714/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1228/2003 (Dz. Urz. UE L 211 z 14.08.2009, s. 15). Przepis ten przewiduje możliwość udzielenia derogacji od stosowanie niektórych z zasad funkcjonowania rynku wewnętrznego energii dla połączeń wzajemnych handlowych, uznając tym samym, że powinna istnieć możliwość budowy i operatorstwa na połączeniach wzajemnych z innymi państwami członkowskimi UE przez podmioty inne niż np. PSE-Operator S.A. W oparciu o powyższe przepisy projektu ustaw brak jest w praktyce możliwości, aby jakikolwiek podmiot mógł skutecznie ubiegać się o powyższą derogację.
Przepisy dyrektyw 2009/72 umożliwiają istnienie więcej niż jednego operatora systemu przesyłowego w Polsce. Operator taki może mieć charakter regionalny lub lokalny. Może on być właścicielem i operatorem na połączeniu wzajemnym. Powyższe przepisy ustawy taką możliwość wykluczają. Takie ograniczenie w swobodzie świadczenia usług nie znajduje żadnego uzasadnienia. W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wątpliwe jest uzasadnienie takiego ograniczenia względami bezpieczeństwa, czy też innymi przesłankami o ogólnym publicznym charakterze. Konieczne jest zapewnienie większej otwartości w tym zakresie, zwłaszcza na połączeniach wzajemnych.

Autor prowadzi kancelarię prawną specjalizującą się w doradztwie dla sektora energetycznego.