Jak być efektywnym energetycznie w świetle nowych przepisów?

1. Na mocy przepisów nowej ustawy, przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność w zakresie obrotu energią elektryczną lub gazem ziemnym będą zobowiązane do zrealizowania przedsięwzięcia lub przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego, w wyniku których uzyskuje się oszczędności energii finalnej w każdym roku w wysokości 1,5%, potwierdzone audytem efektywności energetycznej lub uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi URE świadectwa efektywności energetycznej. Obowiązek w zakresie efektywności energetycznej może być zatem zrealizowany na jeden z dwóch sposobów, przy czym wybór w tym względzie należy do przedsiębiorstwa energetycznego. Obydwa sposoby mogą być również kumulowane w taki sposób, aby łącznie uzyskać oszczędność energii w wymiarze 1,5%. W nowym systemie dojdzie zatem alternatywna w stosunku do białych certyfikatów (opłaty zastępczej) możliwość realizacji obowiązków w zakresie uzyskania oszczędności energii (efektywności energetycznej) poprzez realizację u klienta określonego przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej.

2. Zgodnie z art. 14 nowej ustawy, przedsiębiorstwo energetyczne jako podmiot zobowiązany będzie musiało uzyskać w każdym roku oszczędność energii finalnej w wysokości 1,5% ilości energii elektrycznej lub gazu ziemnego, wyrażonej w toe (tonach oleju ekwiwalentnego), sprzedanych w danym roku odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium RP, pomniejszonej o ilości energii zaoszczędzonej przez odbiorców końcowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 nowej ustawy. Jedna toe stanowi równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kJ/kg.

3. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że spółki obrotu będą te obowiązki realizować przede wszystkim poprzez uzyskanie i umorzenie świadectw efektywności energetycznej, ewentualnie poprzez uiszczenie opłaty zastępczej.

4. Jeżeli chodzi o realizowanie obowiązku za pomocą nabywanych i przedstawianych do umorzenia świadectw efektywności energetycznej (białych certyfikatów). Zgodnie z nowymi przepisami, każdy biały certyfikat powinien zawierać m. in. określenie wartości świadectwa, wyrażonej w toe, równej ilości energii finalnej planowanej do zaoszczędzenia średnio w ciągu roku, w wyniku realizacji przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej. Z drugiej zaś strony, podmiot zobowiązany jest obowiązany uzyskać w każdym roku oszczędność energii finalnej w wysokości 1,5% ilości energii elektrycznej lub gazu ziemnego, sprzedanego w danym roku odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium RP, pomniejszonej ewentualnie o ilości energii zaoszczędzonej przez odbiorców końcowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 nowej ustawy. Należy zwrócić uwagę na treść art. 15 ust. 1 nowej ustawy, który przewiduje możliwość pomniejszenia obowiązku w oparciu o ilości energii finalnej zaoszczędzonej przez klientów spółek obrotu, prowadzących wyspecyfikowane tam rodzaje działalności gospodarczej. Nowe przepisy znacznie rozszerzają bowiem możliwość odliczenia z uwagi na obniżenie wymaganego, minimalnego rocznego zużycia odbiorcy końcowego, uprawniającego do odliczenia (obecnie jest 400 GWh, od 1 października 2016 r. będzie 100 GWh). Z drugiej jednak strony dojdzie do ograniczenia tej możliwości, ponieważ możliwość odliczenia będzie limitowana rodzajem działalności odbiorcy końcowego, określonej zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności.

5. Przedsiębiorstwo energetyczne jako podmiot zobowiązany będzie musiało uzyskać w każdym roku oszczędności energii finalnej w wysokości 1,5%. Poziomy poszczególnych lat nie kumulują się, bowiem ten poziom dotyczy osobno każdego z kolejnych lat. Zatem w ostatnim kwartale roku 2016 będzie to 1,5%, w roku 2017 będzie to 1,5%, w roku 2018 będzie to 1,5% itd.

6. Jeżeli chodzi o realizowanie obowiązku za pomocą opłaty zastępczej, to należy pamiętać o ograniczeniach w realizacji obowiązku w ten właśnie sposób.

7. Pierwsza grupa ograniczeń dotyczy okresu 2016 – 2018. W roku 2016 r. możliwe będzie, bez żadnych dodatkowych przesłanek, zrealizowanie obowiązku poprzez uiszczenie opłaty zastępczej w wymiarze 30%. W roku 2017 wymiar ten będzie wynosił 20%, zaś w roku 2018 – 10%. Będzie jednak możliwe w tym okresie, po spełnieniu dodatkowych przesłanek, zrealizowanie obowiązku za pomocą opłaty zastępczej w wymiarze wyższym niż wskazany powyżej. Będzie to możliwe, jeżeli podmiot zobowiązany wykaże, że w roku kalendarzowym którego dotyczy obowiązek, składał zlecenia kupna praw majątkowych wynikających z białych certyfikatów w transakcjach sesyjnych, lecz z powodu niewystarczającej liczby ofert sprzedaży tych praw lub gdy oferowana cena tych praw obowiązująca w danym roku była wyższa niż jednostkowa opłata zastępcza nie doszło do nabycia praw na sześciu sesjach w ciągu roku kalendarzowego, którego dotyczy obowiązek. Wydaje się, że wystarczające jest występowanie jednej z tych przesłanek (niewystarczająca liczba ofert lub cena przewyższająca wartość opłaty zastępczej) w trakcie sześciu sesji w roku kalendarzowym lub występowanie tych przesłanek w trakcie tych sesji naprzemiennie. Zawsze zatem, jeżeli cena białych certyfikatów będzie wyższa, niż wysokość jednostkowej opłaty zastępczej, będzie możliwe zrealizowanie obowiązku za pomocą opłaty zastępczej, pod warunkiem jednak że przedsiębiorstwo energetyczne podejmie próby nabycia certyfikatów na co najmniej sześciu sesjach w ciągu roku.

8. Po 2018 r., a więc począwszy od 2019 r. nie będzie już dopuszczalne zrealizowanie obowiązku w żadnym zakresie za pomocą opłaty zastępczej, jeżeli nie zostaną spełnione dodatkowe przesłanki określone w przepisach. Zrealizowanie obowiązku za pomocą opłaty zastępczej będzie możliwe jedynie wtedy, gdyw transakcjach sesyjnych w ciągu roku kalendarzowego, którego dotyczy obowiązek, spółka obrotu nie nabędzie praw majątkowych wynikających z białych certyfikatów z uwagi na fakt, że cena białych certyfikatów jest wyższa niż wysokość jednostkowej opłaty zastępczej lub z uwagi na fakt, że występuje niewystarczająca liczba ofert sprzedaży tych praw. Również w tym przypadku wystarczające jest spełnienie jednej z tych przesłanek, żeby móc zrealizować obowiązek za pomocą opłaty zastępczej. Zawsze zatem, jeżeli cena białych certyfikatów będzie wyższa, niż wysokość jednostkowej opłaty zastępczej, będzie możliwe zrealizowanie obowiązku za pomocą opłaty zastępczej.

9. Obowiązek za dany rok, jeżeli jest on realizowany za pomocą pozyskiwania i przedstawiania do umorzenia białych certyfikatów, w zakresie niezrealizowanym opłatą zastępczą powinien zostać rozliczony do 30 czerwca kolejnego roku. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dojdzie do złożenia wniosku o łączne rozliczenie obowiązku za 2 lub 3 lata. W takim przypadku, po uzyskaniu zgody Prezesa URE, rozliczenie wykonania obowiązku w zakresie niezrealizowanym opłatą zastępczą dokonuje się do dnia 30 czerwca roku następującego po ostatnim roku z dwuletniego lub trzyletniego okresu realizacji obowiązku.

10. Nowa ustawa nie ma mocy wstecznej i stosuje się ją do obowiązków w zakresie wykonania i rozliczenia obowiązków powstałych po dniu jej wejścia w życie. Do wykonania i rozliczenia obowiązku, o którym mowa w art. 12 ust. 1 (obowiązek pozyskania i przedstawienia do umorzenia białych certyfikatów) i art. 23 ust. 3 (weryfikacja audytu efektywności energetycznej) „starej ustawy”, za okres przed dniem wejścia w życie nowej ustawy oraz w zakresie kar pieniężnych za niedopełnienie tego obowiązku stosuje się przepisy dotychczasowe. Wskaźnik 1,5%, o którym mowa w nowelizacji starej ustawy, uchwalonej w dniu 29 grudnia 2015 r. (tej nowelizacji, która przedłużyła na kolejny rok system białych certyfikatów) stosuje się do obliczenia energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej, które są obowiązane uzyskać i przedstawić do umorzenia podmioty zobowiązane w myśl „starej ustawy”. Inaczej mówiąc, do końca września 2016 r. spółki obrotu i inne podmioty zobowiązane stosują dotychczasowe przepisy i rozliczają się w oparciu o dotychczasowe przepisy, natomiast do energii lub gazu sprzedanych po dniu 1 października 2016 r., tj. po dniu wejścia w życie ustawy, zastosowanie znajdują już przepisy nowej ustawy.

11. Nowe przepisy nie przewidują zakazu bankowania (parkowania) certyfikatów. Inaczej mówiąc, możliwe jest umorzenie w danym roku świadectw efektywności energetycznej, nawet jeżeli zostały one wydane wcześniej niż rok kalendarzowy, w którym umorzenie następuje. Zgodnie bowiem z treścią art. 32 ust. 3 nowej ustawy „Świadectwo efektywności energetycznej umorzone do dnia 30 czerwca danego roku kalendarzowego jest uwzględniane przy rozliczeniu wykonania obowiązku określonego w art. 10 ust. 1 pkt 2 za poprzedni rok kalendarzowy z zastrzeżeniem art. 16 ust. 1 i 2 (zastrzeżenie dotyczy możliwości łącznego rozliczenia poszczególnych lat)”. W ustawie o efektywności energetycznej nie ma bowiem odpowiednika przepisów dotyczących świadectw pochodzenia z kogeneracji, gdzie przepisy stanowią, że (art. 9m ust. 14 prawa energetycznego) „Świadectwo pochodzenia z kogeneracji umorzone przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki do dnia 30 czerwca danego roku kalendarzowego, wydane dla energii elektrycznej wytworzonej w jednostce kogeneracji w poprzednim roku kalendarzowym, jest uwzględniane przy rozliczeniu wykonania obowiązku określonego w art. 9a ust. 1, w poprzednim roku kalendarzowym”. W ustawie o efektywności energetycznej nie ma odpowiednika wytłuszczonego fragmentu przepisu co oznacza, że nie ma ograniczeń czasowych dla możliwości umorzenia pozyskanych białych certyfikatów. Co więcej, do dnia 30 czerwca 2019 r. świadectwa efektywności energetycznej, wydane na podstawie obowiązującej jeszcze ustawy, zachowują ważność i mogą być uwzględniane przy realizacji obowiązku w zakresie białych certyfikatów na podstawie nowej ustawy. Jeżeli więc spółki obrotu pozyskają białe certyfikaty „na zapas”, to należy pamiętać że terminem granicznym na ich umorzenie, w przypadku ich uzyskanie pod rządami obowiązującej obecnie ustawy, jest 30 czerwca 2019 roku. Do umorzenia tych świadectw będzie przyjmować się, że wartość tych świadectw, wyrażona w tonach oleju ekwiwalentnego, odpowiada wartości świadectw efektywności energetycznej w rozumieniu nowych przepisów, wchodzących w życie w dniu 1 października 2016 roku.

12. Jednym z celów nowej ustawy jest znaczne przyspieszenie wydawania świadectw efektywności energetycznej. W tym celu zrezygnowano z obowiązku przeprowadzenia przetargu, w wyniku którego Prezes URE w obecnym stanie prawnym dokonuje wyboru przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać świadectwa efektywności energetycznej. Nowa ustawa nie przewiduje już obowiązku realizowania przetargu. Certyfikaty będą wydawane na podstawie zgłoszeń uprawnionych podmiotów oraz decyzji Prezesa URE, wydawanych w terminie 45 dni od dnia wpływu wniosku.

13. Bardzo ważne jest to, że nowa ustawa wprowadza nowy obowiązek o charakterze sprawozdawczym, określony w art. 13 ust. 1 nowej ustawy. Przedsiębiorstwo energetyczne posiadające stosowną koncesję w terminie miesiąca od zakończenia roku kalendarzowego, w którym zakupiło energię elektryczną lub gaz ziemny w wyniku transakcji zawartej za pośrednictwem towarowego domu maklerskiego lub domu maklerskiego na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terenie RP rynek regulowany, jest obowiązane przekazać towarowemu domowi maklerskiemu lub domowi maklerskiemu deklarację o ilości energii elektrycznej lub gazu ziemnego zakupionych w wyniku tej transakcji i zużytych na własny użytek oraz przeznaczonych do dalszej odsprzedaży. Naruszenie tego obowiązku będzie zagrożone karą pieniężną do 10 % przychodu osiągniętego w roku poprzednim.

14. Jeżeli chodzi o kwestię uwzględniania kosztów zapewnienia efektywności energetycznej w taryfach, to z dniem 1 października 2016 r. uchylone zostanie rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie sposobu obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej opłaty zastępczej z dnia 4 września 2012 r., które m. in. stanowiło, że „Koszty uzasadnione uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw lub poniesionej opłaty zastępczej uwzględnia się w kalkulacji cen energii eelektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego ustalanych w taryfach przedsiębiorstw energetycznych, o których mowa w art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy, przyjmując, że każda jednostka energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego, dla poszczególnych rodzajów energii, sprzedawana przez dane przedsiębiorstwo energetyczne odbiorcom końcowym jest w tej samej wysokości obciążona tymi kosztami”. Zamiast tego, w życie z dniem 1 października 2016 r. wejdzie przepis art. 45 ust. 1e Prawa energetycznego o brzmieniu „W kosztach działalności przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się obrotem energią elektryczną, paliwami gazowymi lub sprzedażą ciepła odbiorcom końcowym uwzględnia się koszty realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej”. Koszty realizacji obowiązku należy zatem wkalkulować w ceny energii elektrycznej lub gazu ziemnego dla potrzeb taryfowania. Nie ma przeszkód, żeby podstawą do tej kalkulacji były jednostkowe stawki opłat zastępczych, ponieważ jest to maksymalna kwota jaką przedsiębiorstwa energetyczne będą ponosić z tytułu realizacji obowiązku w zakresie białych certyfikatów.