Mediacja w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki

W dniu 1 czerwca 2017 roku weszła w życie nowelizacja ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (dalej jako "KPA"), która dopuściła stosowanie mediacji w ramach toczącego się postępowania administracyjnego (art. 96a i nast. KPA).

Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne (dalej jako "Prawo energetyczne"), do postępowań przed Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki stosuje się przepisy KPA, za wyjątkiem regulacji dotyczących odwołania od decyzji (postanowień) wydawanych przez Prezesa URE. Ze znowelizowanych przepisów KPA wynika, że mediacja może być prowadzona zarówno w postępowaniach, w których jest możliwe zawarcie ugody (art. 114 KPA), jak również w tych, w których nie jest możliwe zawarcie ugody. Mediacja może być także stosowana wtedy, gdy organ ma wydać w sprawie decyzję - czyli tak jak to odbywa się zasadniczo w przypadku postępowań z udziałem przedsiębiorstw energetycznych przed Prezesem URE (np. postępowania w przedmiocie zatwierdzania taryf, nałożenia kar pieniężnych na przedsiębiorstwo energetyczne).

Z przepisów KPA nie wynika wymóg wielości stron postępowania administracyjnego dla uruchomienia postępowania mediacyjnego. Uczestnikami mediacji mogą być wyłącznie organ prowadzący postępowanie (np. Prezes URE) oraz strona (np. przedsiębiorstwo energetyczne wnioskujące o zatwierdzenie taryfy lub na którego nałożono karę pieniężną). Możliwe jest zatem, w świetle przepisów KPA, przeprowadzenie mediacji w przypadku gdy postępowanie toczy się wyłącznie między organem a stroną, tak jak to odbywa się co do zasady w postępowaniach przed Prezesem URE z udziałem przedsiębiorstwa energetycznego.

Całokształt regulacji KPA oraz Prawa Energetycznego wskazuje na możliwość zastosowania mediacji w postępowaniu przed Prezesem URE, przy czym ramy takiego postępowania należałoby ograniczyć do wyjaśnienia i rozważenia okoliczności faktycznych i prawnych sprawy (z naciskiem na okoliczności faktyczne) oraz ewentualnie, dokonania ustaleń dotyczących załatwienia sprawy w granicach obowiązującego prawa - z wyłączeniem możliwości wydania decyzji lub zawarcia ugody w ramach mediacji (ustalenia treści przyszłej decyzji).

Już z pobieżnej analizy decyzji w sprawie zatwierdzenia taryf przedsiębiorstw energetycznych (paliwa gazowe) wydanych przez Prezesa URE na przełomie marca i kwietnia 2018 roku (dostępne na www.ure.gov.pl) wynika, że czas postępowania w sprawie zatwierdzenia taryfy wynosił co najmniej kilka miesięcy, a ostateczna decyzja w sprawie zatwierdzenia taryfy poprzedzana była każdorazowo kilkukrotnymi wezwaniami do uzupełnienia wniosków o zatwierdzenie taryfy. Taki sposób procedowania wniosków o zatwierdzenie taryfy - z wielokrotnymi wezwaniami do ich uzupełnienia - stanowi ukształtowaną praktykę w sprawach o zatwierdzenie taryfy (pokazując jednocześnie skomplikowanie materii).

Wykorzystanie instytucji mediacji mogłoby przyczynić się do przyśpieszenia procedowania w sprawie o zatwierdzenie taryfy w ten sposób, że w trakcie postępowania o zatwierdzeniu taryfy, po zapoznaniu się przez Prezesa URE z wnioskiem przedsiębiorstwa energetycznego i w przypadku stwierdzenia wątpliwości lub braków wniosku, mogłaby zostać wyznaczona mediacja, w trakcie której Prezes URE oraz przedsiębiorstwo energetyczne jednorazowo ustaliliby i wyjaśniliby sporne lub niejasne okoliczności zawarte we wniosku. Przedsiębiorstwo energetyczne dokonałoby ewentualnych uzupełnień / modyfikacji wniosku, a Prezes URE - w nawiązaniu do przebiegu postępowania mediacyjnego - wydałby na podstawie zmienionego wniosku decyzję w sprawie zatwierdzenia taryfy.

Należy dopuścić możliwość poruszania kwestii dotyczących zawartości formalnej oraz merytorycznej wniosku o zatwierdzenie taryfy na spotkaniu mediacyjnym, gdyż w istocie stanowiłoby to przeniesienie ciężaru wyjaśniania (uzupełniania) procedowanego wniosku przedsiębiorstwa energetycznego, z ponawianych, nierzadko wielokrotnie, pisemnych wezwań do zmiany lub uzupełnienia wniosku o zatwierdzenie taryfy, na grunt bezpośredniego spotkania w ramach mediacji (docelowo jednorazowego spotkania w okresie nieprzekraczającym dwóch miesięcy zgodnie z KPA). Należy podkreślić, że takie quasi mediacje - negocjacje co do akceptowalnej treści wniosku o zatwierdzenie taryfy odbywają się już w formie pisemnej (wezwania Prezesa URE do poprawienia wniosku) - oczywiście z zastrzeżeniem silniejszej pozycji negocjacyjnej Prezesa URE wynikającej z uprawnień nadanych ustawą.

Podobne spostrzeżenie, odnośnie możliwości przeprowadzenia mediacji, towarzyszy postępowaniom w sprawie nałożenia kar pieniężnych w związku z naruszeniem obowiązków ustawowych ciążących na przedsiębiorstwo energetyczne, prowadzonym wedle przepisów art. 56 i nast. Prawa energetycznego. Oczywiście, takie postepowanie mediacyjne nie mogłoby się odbywać z pokrzywdzeniem naczelnych zasad postępowania administracyjnego, w tym zwolnić Prezesa URE z obowiązku podejmowania wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. Na przykład, w postępowaniu w sprawie nałożenia kary pieniężnej, na etapie po wymianie pism między Prezesem URE a przedsiębiorstwem energetycznym lub po przeprowadzeniu rozprawy - kiedy to najpóźniej zostałyby ustalone i utrwalone najważniejsze punkty sporne, mogłaby zostać przeprowadzona mediacja. Wbrew pozorom, mediacja nie musiałaby wtedy wpłynąć wcale na wydłużenie postępowania w sprawie, gdyż mogłaby doprowadzić do takiego wyjaśnienia / ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych sprawy, na podstawie których Prezes URE wydałby decyzję, która nie zostałaby następnie zaskarżona przez przedsiębiorstwo energetyczne.

W każdym z ww. przypadków, postępowanie mediacyjne mogłoby posłużyć jako instrument prowadzący do współdziałania Prezesa URE i przedsiębiorstwa energetycznego w wyjaśnianiu stanu faktycznego prowadzonych spraw z ich udziałem (które to sprawy co do zasady są skomplikowane). Tym samym, mogłaby nastąpić zmiana charakteru prowadzonych postępowań, które zamiast sprowadzać się jedynie do "obrony" przed argumentacją przedstawianą przez Prezesa URE w prowadzonej korespondencji pisemnej (oraz na ewentualnej rozprawie administracyjnej), jak to odbywa się zasadniczo w postępowaniach przed organami administracji publicznej, w tym przed Prezesem URE, mogłyby opierać się na dialogu pomiędzy Prezesem URE a przedsiębiorstwem energetycznym.