Orlen Lietuva - symbol bardzo dobrych stosunków polsko-litewskich

Zarządzana przez polski koncern PKN Orlen rafineria w Możejkach, która przez wiele lat była przedmiotem sporu między Polską a Litwą, dzisiaj jest przedsiębiorstwem symbolizującym bardzo dobre stosunki obu państw.

W piątek rafinerię odwiedzi polski premier Mateusz Morawiecki, gdzie spotka się z szefem rządu Litwy Sauliusem Skvernelisem.

"Cieszy aktywność współpracy naszych państw na najwyższym szczeblu politycznym" - powiedział Skvernelis, cytowany w środę na stronie internetowej litewskiego rządu. Przypomniał, że jest to już trzecie spotkanie z polskim premierem w ostatnich latach.

Skvernelis podkreślił, że "stosunki z Polską są dla Litwy szczególnie ważne". "Cieszę się, że naszym rządom udało się odbudować wzajemne relacje, że kontynuujemy partnerstwo strategiczne" - powiedział wskazując, że Polska jest partnerem strategicznym Litwy we wszystkich dziedzinach współpracy: gospodarczej, politycznej, a także polityki bezpieczeństwa.

"Symboliczne jest, że w piątek (w rafinerii) odsłonimy tablicę pamiątkową poświęconą tragicznie zmarłemu prezydentowi Polski Lechowi Kaczyńskiemu, który w znaczącym stopniu przyczynił się do rozwoju stosunków naszych krajów i do historii pomyślności Orlen Lietuva" - powiedział Skvernelis.

Rafineria w Możejkach, którą nabył PKN Orlen, to największy podatnik na Litwie, wpłacający do budżetu 5,5 mln euro, i największa inwestycja zagraniczna w kraju, zapewniająca niezależność energetyczną nie tylko Litwie, ale też całemu regionowi bałtyckiemu. Firma na początku borykała się z problemami - najpierw stwarzanymi przez stronę rosyjską, a następnie - litewską.

Pakiet kontrolny w rafinerii polski PKN Orlen zgodził się kupić 26 maja 2006 roku od rosyjskiego koncernu Jukos, doprowadzonego do bankructwa przez władze Rosji. W listopadzie 2006 roku Komisja Europejska wyraziła zgodę na przejęcie, a rząd litewski i przedstawiciele polskiej spółki wyrazili zamiar zamknięcia transakcji w ciągu kilku tygodni. Ostatecznie PKN Orlen przejął rafinerię z dniem 14 grudnia 2006 roku.

Jednak już w lipcu 2006 roku rosyjski Transnieft zawiesił dostawy ropy do rafinerii w Możejkach, tłumacząc to awarią na odcinku ropociągu Przyjaźń. Później Rosjanie naprawili rurę na tyle, by wznowić nią dostawy ropy do rafinerii na Białorusi, ale do Możejek ropa nie dopłynęła. Obserwatorzy oceniają, że awaria ropociągu to była zemsta niezadowolonej Moskwy, że litewską rafinerię nabyła firma polska, a nie rosyjska.

Kolejnym ciosem dla inwestycji był pożar z jesieni 2006 roku, który strawił kluczowe instalacje w Możejkach, na półtora roku ograniczając potencjał rafinerii.

Nie zważając na te okoliczności, PKN Orlen kupił od Jukosu za 1,49 mld dolarów 53,7 proc. akcji litewskiej spółki Mażeikiu Nafta zarządzającej rafinerią w Możejkach, a następnie, dzięki umowie z rządem Litwy, nabył kolejne 30,66 proc. udziałów za ponad 852 mln dolarów.

Po sfinalizowaniu z rządem Litwy umowy kupna pozostałych 10 proc. udziałów i przeprowadzonym wykupie od drobnych inwestorów, płocki koncern pozyskał 100 proc. akcji litewskiej rafinerii, która w 2009 roku zmieniła nazwę na Orlen Lietuva.

Po przejęciu przez Orlen pełnej kontroli nad rafinerią zaczęły się problemy logistyczne. W 2008 roku spółka kolejowa Lietuvos Geleżinkeliai (LG) zdemontowała 19 km torów w kierunku łotewskiego miasta Renge, zmuszając przez to Orlen Lietuva do transportu swych produktów dłuższą, liczącą 150 km drogą kolejową. Za transport kolejowy koncern płacił też więcej niż konkurenci z innych krajów.

Spór pomiędzy PKN Orlen, Orlen Lietuva a LG, również na drodze sądowej, toczył się przez prawie dziesięć lat. Sytuacja zmieniła się po zwycięstwie w wyborach parlamentarnych Litewskiego Związku Rolników i Zielonych i objęciu przez Skvernelisa stanowiska premiera.

W czerwcu 2017 roku LG i Orlen Lietuva podpisały umowę partnerską dotyczącą taryf za przewóz ładunków koleją. W ubiegłym roku LG zapowiedziała, że do końca 2019 roku odbuduje tory. Litwa za ich demontaż zapłaciła też karę w wysokości blisko 28 mln euro, nałożoną przez Komisję Europejską.

W ten sposób Orlen Lietuva - przez lata przedmiot sporu między Polską a Litwą - stał się symbolem bardzo dobrych relacji między państwami.

"Orlen Lietuva zapewnia nasze bezpieczeństwo energetyczne. Zdajemy sobie sprawę, jak duże znaczenie ma dla nas i naszego regionu" - podkreślił przewodniczący litewskiego Sejmu Viktoras Pranckietis, który w ubiegłym tygodniu wraz z kierownictwem parlamentu odwiedził rafinerię.

"Sukces Orlenu jest sukcesem nas wszystkich" - oświadczył premier Skvernelis podczas jednej z wizyt w rafinerii.

"Cieszymy się, że udało się rozstrzygnąć wszystkie kwestie związane z Orlen Lietuva, że rafineria jest zyskowna, że ma ambitne plany inwestycyjne, które wspieramy i nadal będziemy wspierać" - powiedział w czwartek zastępca szefa kancelarii litewskiego rządu Deividas Matulionis, komentując zapowiedzianą na piątek wizytę premiera Morawieckiego w rafinerii.

Przewodniczący Pranckietis zapowiedział też wsparcie legislacyjne w razie potrzeby rozstrzygania ewentualnych problemów rafinerii.

Orlen Lietuva informuje na stronie internetowej, że w 2018 roku rafineria pracowała na maksymalnych obrotach. W porównaniu z rokiem poprzednim spółka wypracowała 993 mln dolarów więcej dochodów; sprzedaż przez port morski wzrósł o 8 punktów procentowych, o 36 punktów procentowych wzrosła sprzedaż na rynkach wewnętrznych.

W wywiadzie dla litewskiego portalu 15min.lt dyrektor generalny Orlen Lietuva Michał Rudnicki zaznacza, że "o rentowności spółki decyduje wiele czynników zewnętrznych, jak też wewnętrznych". "Na lepsze wyniki finansowe wpłynął doskonały klimat inwestycyjny w kraju i poprawa stosunków pomiędzy Polską i Litwą" - powiedział.

Zakłady Orlen Lietuva zajmują powierzchnię 1014 ha i poza infrastrukturą rafineryjną obejmują m.in. własną elektrownię, firmę ochroniarską oraz inne zakłady obsługujące działalność podstawową spółki. Spółka zatrudnia około 1600 osób, średnia pensja wynosi 1631 euro.