Słoneczny rynek pracy - ZIELONA GOSPODARKA

Na rynku PV można wyróżnić segment farm fotowoltaicznych, czyli elektrowni słonecznych zawodowych, oraz segment prosumencki, czyli mikroinstalacji przydomowych. Swoje miejsce na rynku zaczyna także zaznaczać segment prosumenta biznesowego, czyli małe instalacje PV budowane na potrzeby przedsiębiorstw. W ubiegłym roku obroty we wszystkich segmentach rynku PV przekroczyły 4 mld zł.

Tab. 1. Obroty na krajowym rynku fotowoltaiki w 2019 r. wg IEO

Segment rynku/ rodzaje instalacji PV		Nowe moce w 2019 r. [MW]	Moc na koniec 2019 r. [MW]	Średni koszt [mln zł/MW]	Wartość rynku inwestycji PV w 2019 r. [mln zł]	Wartość energii z PV [mln zł/rok]	Łączne obroty handlowe branży w 2019 r. [mln zł]
Off-grid	Oświetlenie, domy letniskowe, oddalone obiekty turystyczne	1	5	10	10	2	12
Przyłą- czone do sieci	Mikro- instalacje 0-50 kW	500	857	4,5	2250	285	2535
	Małe instalacje 50-500 kW	60	110	3,5	210	33	243
	Auto- producenci > 500 kW	30	51	3,0	90	14	104
	Farmy PV < 1 MW	376	441	2,5	940	162	1102
	Farmy PV > 1 MW	30	30	2,1	63	-	63
Obroty na krajowym rynku fotowoltaiki w 2019 r.					3563	496	4059

Na tej postawie można szacować, że w branży PV w 2019 r. było 5,6 tys. miejsc pracy (w przeliczeniu na pełne etaty). Nie uwzględnia to pośrednich (indukowalnych) miejsc pracy w sektorze badań i rozwoju (B+R) ani edukacji oraz administracji państwowej i samorządowej, które są finansowane z budżetu państwa, budżetu samorządów lub funduszy UE kierowanych na pomoc techniczną lub B+R.

Dalszy rozwój rynku fotowoltaiki

W niedalekiej przyszłości w branży spodziewane jest wyraźne wyłonienie się segmentu dużych instalacji PV, budowanych w ramach aukcyjnego systemu wsparcia, a także poza nim. Ten proces już się rozpoczął - pierwsze wielkoskalowe projekty są w fazie zdobywania niezbędnych pozwoleń oraz warunków przyłączeń do sieci dystrybucyjnych, umożliwiających rozpoczęcie budów.

Obecnie moc zainstalowana we wszystkich segmentach polskiej fotowoltaiki wynosi ponad 1,7 GW (stan na pierwszy kwartał 2020 r.). Wartość tę warto porównać z 2015 r., kiedy to całkowita moc zainstalowana wynosiła mniej niż 100 MW. Oznacza to, że w ciągu pięciu lat moc zainstalowana w PV wzrosła w Polsce prawie 17-krotnie. Pięć lat temu tak duży wzrost na tym rynku mógł się wydawać bardzo optymistycznym scenariuszem. Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) właśnie w 2015 r. przygotował raport o miejscach pracy w OZE, w tym w fotowoltaice, zawierając w nim również prognozę mocy zainstalowanej w PV. IEO prognozował, że w 2019 r. całkowita moc w PV będzie wynosić 1,9 GW, a w 2020 r - 2,3 GW. Natomiast zatrudnienie w tych latach było prognozowane na poziomie prawie 5 tys. etatów. Okazuje się, że ówczesna prognoza, mimo że oparta na bardzo krótkiej wówczas historii tego rynku, dobrze pokazała trendy.

Kilkunastokrotny wzrost mocy zainstalowanej w stosunku do 2015 r. i spektakularny, ostatnio także w wymiarze europejskim, rozwój rynku to nie tylko kolejne megawaty w nowych źródłach fotowoltaicznych. To także nowe miejsca pracy w przedsiębiorstwach obsługujących cały łańcuch dostaw dla budowanych instalacji PV - rozpoczynając od produkcji modułów fotowoltaicznych, części montażowych i konstrukcji, poprzez projektowanie instalacji i montaż, po finalną obsługę i eksploatację urządzeń.

W obecnych czasach, w wyniku globalnej pandemii, w gospodarce oraz w życiu codziennym zachodzą liczne zmiany. Pracownicy i pracodawcy obserwują doniesienia na ten temat z uwagą i niepokojem. IEO przeanalizował, podobnie jak w 2015 r., sytuację na rynku fotowoltaiki pod kątem jego rozwoju oraz miejsc pracy w tej branży.

Perspektywy dla mocy zainstalowanej

Instytut Energetyki Odnawialnej dokonał prognozy mocy zainstalowanej w fotowoltaice w perspektywie do 2025 r. Dla przejrzystości analiz rynek PV podzielono na trzy segmenty: farmy PV, mikroinstalacje PV oraz inne PV (ten ostatni obejmuje instalacje wybudowane w ramach systemu zielonych certyfikatów oraz pozostałe instalacje wybudowane poza systemami wsparcia).

Segment farm PV to głównie instalacje realizowane w ramach aukcji OZE. Obecnie, zgodnie ze stanem na pierwszy kwartał 2020 r., w ramach tego systemu wsparcia zrealizowane zostało 370 MW. Prawie 500 MW mocy z aukcji OZE z 2018 r. powinno zostać wybudowanych do połowy br. Projekty te, ze względu na epidemię, mogą złożyć wniosek o przedłużenie terminu realizacji o 12 miesięcy. Oznacza to, że ich budowa może zostać ukończona najpóźniej w 2021 r. Jak wynika z bazy projektów fotowoltaicznych, prawie 800 MW projektów z ostatniej aukcji z 2019 r. prawdopodobnie również odczuje skutki pandemii i termin ich realizacji przesunie się. Sumując moce poszczególnych farm PV już wybudowanych, zakontraktowanych w aukcjach oraz te dopiero planowane, na koniec 2025 r. łączna moc instalacji wybudowanych w ramach aukcyjnego systemu wsparcia może przekroczyć 3 GW.

W segmencie mikroinstalacji PV znajdują się instalacje przydomowe, prosumenci biznesowi oraz instalacje wybudowane w ramach programu "Mój Prąd". Według danych z realizacji programu, pozwoli on na wybudowanie w sumie ok. 1 GW mikroinstalacji. Zakładając, że średniomiesięczne tempo budowy instalacji utrzyma się na podobnym poziomie, program zakończy się pod koniec 2023 r. Poza instalacjami z programu "Mój Prąd" IEO przyjął stały roczny przyrost mocy w tym segmencie. W rezultacie prognozowane jest powstanie ok. 2,8 GW w mikroinstalacjach do 2025 r.

Obecnie oraz w najbliższych latach w segmencie pozostałych instalacji PV, nieujętych w powyższych analizach, IEO zakłada niewielki przyrost mocy zainstalowanej. Na podstawie danych z bazy projektów fotowoltaicznych IEO prognozuje, że po ukończeniu realizacji większości instalacji z aukcyjnego systemu wsparcia rozwój dużych instalacji będzie odbywał się na zasadach komercyjnych, np. w ramach umów PPA. IEO prognozuje, że do 2025 r. ten segment osiągnie ok. 1 GW mocy zainstalowanej.

Prognoza mocy zainstalowanej w poszczególnych segmentach rynku PV zakłada stabilny wzrost mocy do prawie 7 GW w 2025 r. Ze względu na obecną sytuację spowolnienia procesów inwestycyjnych w Polsce i na świecie w bieżącym roku zakłada się spowolnienie w przyroście nowych mocy. Jednak w kolejnych latach przyrost może wynosić nawet 1 GW rocznie.

Średnioterminowa prognoza dla nowych miejsc pracy

Przyrost w mocy zainstalowanej to nie tylko nowe bezemisyjne źródła energii, ale także nowe miejsca pracy. Instytut Energetyki Odnawialnej oszacował rozwój fotowoltaicznego rynku pracy, biorąc pod uwagę cały łańcuch dostaw. Z szacunków IEO wynika, że w 2019 r. we wszystkich sektorach PV zatrudnionych było blisko 6 tys. osób. Prognozy na przyszłość są jeszcze lepsze. Nieustannie rozwijający się rynek PV, pobudzony systemami wsparcia zarówno dla dużych farm fotowoltaicznych, jak i dla instalacji domowych, daje zielone światło dla powstawania nowych firm oraz miejsc pracy w tym sektorze. Scenariusz rozwoju napawa optymizmem, a szacunki IEO wskazują, że do 2025 r. we wszystkich branżach w fotowoltaice zatrudnienie może znaleźć blisko 16 tys. osób.

Według raportu autorstwa Institute For Sustainable Futures najwięcej etatów na 1 MW przypada w segmencie instalacji nowych urządzeń - 13 etatów/MW, następnie na sektor produkcji urządzeń - 6 etatów/MW, najmniej zaś osób wymaga sektor eksploatacyjny - 0,6 etatu/MW. Jak przewiduje IEO na podstawie danych z ankietowania firm z branży, współczynniki te są niższe, co jest związane z postępującą automatyzacją i rozwojem Przemysłu 4.0, ale proporcje pomiędzy działami są podobne.

Instytucja prognozująca	Liczba etatów/MW
Instytucja prognozująca	Produkcja urządzeń	Instalacja nowych urządzeń	Eksploatacja istniejących urządzeń
Institute For Sustainable Futures	6	13	0,6
Instytut Energetyki Odnawialnej wg ankietowanych firm	4,5	6	0,5

Tab. 2. Wskaźniki zatrudnienia w branży PV w różnych elementach łańcucha dostaw

Według wstępnych szacunków IEO, do realizacji inwestycji fotowoltaicznej (produkcja, montaż i eksploatacja) - zarówno farm słonecznych, jak i instalacji prosumenckich - potrzeba ok. 10 osób w przeliczeniu na 1 MW energii. W 2019 r. najwięcej osób zatrudnionych było w segmencie mikroinstalacji, następnie w segmencie instalacji farm słonecznych i innych instalacji PV, najmniej zaś w segmencie produkcji urządzeń. IEO szacuje, że w 2020 r. proporcje zatrudnienia będą podobne, a sumarycznie w branży PV zatrudnienie znajdzie ponad 5 tys. ludzi. W 2025 r., według szacunków Instytutu, struktura zatrudnienia ulegnie zmianie. Najwięcej miejsc pracy będzie w segmencie produkcji urządzeń, zaś w całym sektorze zatrudnienie znajdzie ok. 16 tys. osób.

Branża PV poradzi sobie z kryzysem

Dotychczas największym problemem w UE było utrzymanie miejsc pracy w przemyśle produkującym urządzenia dla PV. W ostatniej dekadzie znaczna część miejsc pracy oraz związanej z tym wartości dodanej odpłynęła do Chin. W Polsce sektor produkcyjny jest rozwinięty i ma się nawet lepiej niż przemysł unijny. Sytuacja związana z pandemią koronawirusa i zmniejszoną podażą modułów oraz urządzeń fotowoltaicznych produkowanych w Chinach może być okazją dla polskich firm produkcyjnych i wpłynąć na uruchomienie i rozwinięcie na terenie naszego kraju i UE nowych inwestycji. Paradoksalnie, obecny kryzys związany z dostawami ogniw i modułów PV z Chin może skutkować powstaniem w Polsce znacznie większych zdolności produkcyjnych, w szczególności przy wsparciu z funduszy unijnych wzmocnionych Europejskim Zielonym Ładem oraz pieniędzmi na badania i rozwój nowych technologii.

W tym kierunku trwają prace legislacyjne (graniczny podatek węglowy) i organizacyjne (tworzenie konsorcjów naukowo-przemysłowych) zarówno na szczeblu UE, jak i w kraju. Jeśli plan się powiedzie, to - zgodnie z szacunkami Grzegorza Wiśniewskiego, prezesa Instytutu Energetyki Odnawialnej - w 2025 r. moc produkcyjna polskich fabryk może wynosić ok. 3,5 GW. Prawdopodobnie w perspektywie kilku lat jednostkowe wskaźniki zatrudnienia zmniejszą się w wyniku automatyzacji procesów produkcyjnych i wdrażania innowacji. Jednak liczba miejsc pracy w tym segmencie wraz z rozwojem przemysłu PV będzie się zwiększać. W związku z tym IEO szacuje, że pod koniec 2025 r. to właśnie sektor produkcyjny może być tym sektorem, w którym najwięcej osób znajdzie zatrudnienie.

Z badań kwestionariuszowych przeprowadzonych przez IEO na początku 2020 r. wśród firm z branży fotowoltaicznej na temat dalszych perspektyw rozwoju ich działalności wynika, że najwięcej firm wskazuje właśnie na wzrost zatrudnienia. Ponad 70% ankietowanych firm zamierza podjąć takie działania w najbliższych latach i wykazuje zapotrzebowanie na nowych pracowników.

Mimo przejściowego spowolnienia spowodowanego sytuacją w kraju i na świecie fotowoltaika nadal będzie się rozwijać. Pozwoli to na powstanie nowych miejsc pracy w tej branży w całym łańcuchu dostaw. Początkowo najwięcej w segmencie instalacji nowych mocy, następnie przy eksploatacji i utrzymaniu funkcjonujących już instalacji. Wraz z powstaniem nowych linii produkcyjnych powstaną również miejsca pracy do ich obsługi. Fotowoltaika będzie jednym z działów gospodarki, które oprą się negatywnym skutkom epidemii i może stać się skutecznym narzędziem walki ze skutkami kryzysu gospodarczego.