Informację o pierwszych wybranych wnioskach z Air Tritia przesłała PAP dr Sylwia Jarosławska-Sobór z Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach (GIG).

Jak przypomniała, jako "cząstki ultradrobne" są kwalifikowane te o rozmiarach mniejszych niż 0,1 mikrometra. W pomiarach jakości powietrza wskaźnikami odnoszącymi się do zanieczyszczenia tzw. pyłem zawieszonym najpowszechniejsze są dwie kategorie wielkości cząsteczek pyłu: PM10 (czyli do 10 mikrometrów) oraz PM2,5 (do 2,5 mikrometra).

Obszar Tritia obejmuje region morawsko-śląski w Czechach, województwa śląskie i opolskie w Polsce oraz samorządowy kraj żyliński na Słowacji. Pod względem jakości powietrza ma on wspólne cechy wynikające z wysokiego zagęszczenia obszarów zabudowanych, ciężkiego przemysłu oraz transportu.

W projekcie Tritia Śląskie Centrum Radiometrii Środowiskowej GIG przeprowadziło pomiary rozkładów ziarnistości aerozoli w wybranych punktach polsko-czeskiego pogranicza: na dachu wieży szybowej František w miejscowości Horní Suchá oraz w Raciborzu.

"Potrzeba pomiarów udziału drobnych i ultradrobnych cząstek w zanieczyszczeniach powietrza wynika z obecnego stanu wiedzy na temat ich wpływu na nasze zdrowie. Wyniki badań z ostatnich 20 lat wskazują wyraźnie na znaczący negatywny wpływ niewielkich cząstek na organizm ludzki, a zwłaszcza na układ oddechowy" - wyjaśnił cytowany w informacji GIG specjalista w zakresie badania rozkładów ziarnowych prof. Krystian Skubacz.

"Udowodniono, że wchłanianie niektórych substancji obecnych w powietrzu w postaci cząstek ultradrobnych, a więc o rozmiarach mniejszych niż 0,1 mikrometra, prowadzić może do rozwoju nowotworów płuc" - wskazał prof. Skubacz.

Wśród substancji, które mogą występować w postaci cząstek ultradrobnych, są: sadza (powstająca w wyniku niepełnego spalania węgla, ale też ze spalania oleju napędowego) czy dwutlenek tytanu (stosowany do produkcji sensorów, w układach elektronicznych, w katalizatorach i jako biel tytanowa). W formie cząstek ultradrobnych powodują zwłóknienie tkanek w płucach oraz stają się przyczyną chronicznego zapalenia płuc i indukcji nowotworów płuc.

W informacji GIG z badań w projekcie Tritia przedstawiono wykresy udziałów procentowych poszczególnych frakcji w całkowitym stężeniu oraz w stężeniu masowym - na podstawie pomiarów w obu wybranych lokalizacjach.

W całkowitym stężeniu frakcje ultradrobne (do 0,1 mikrometra) mają udział sięgający od ponad 50 proc. do niespełna 75 proc. (zdecydowana większość pozostałych cząsteczek ma wielkość do 2,5 mikrometra). W całkowitym stężeniu masowym frakcja ultradrobna ma niewielki, paroprocentowy udział; największy mają frakcje do 2,5 mikrometra i do 10 mikrometrów.

Takie wyniki pokazują, że choć frakcje ultradrobne masowo mają niewielki udział w całości badanych próbek, ilościowo najdrobniejsze cząsteczki dominują w zanieczyszczeniach.

Naukowcy uczestniczący w Tritia zestawili te wyniki z charakterystyką nośników energii, wykorzystywanych do ogrzewania mieszkań oraz strukturą technik grzewczych w woj. śląskim i opolskim. Z planów gospodarki niskoemisyjnej gmin obu województw wynika, że paliwa stałe węglowe dają tam ponad 70 proc. energii wykorzystywanej do ogrzewania mieszkań.

"Wyniki naszych badań, pokazujące wysokie stężenia cząstek ultradrobnych potwierdzają konieczność ograniczania emisji komunalnej i transportowej, które mogą być źródłem tych cząstek" - podkreśliła cytowana w informacji GIG kierownik projektu w tej instytucji prof. Małgorzata Wysocka.

Rozpoczęty w 2017. r. projekt Air Tritia prowadzi w ramach programu Interreg Central Europe międzynarodowe konsorcjum, zarządzane przez VŠB - Uniwersytet Techniczny w Ostrawie. Celem projektu jest stworzenie narzędzi i systemu wsparcia poprawy jakości powietrza na dużym terenie czterech przygranicznych regionów.

Obecnie w projekcie opracowywany jest model emisji zanieczyszczeń z różnych źródeł, obejmujących emisje: niską, wysoką oraz drogową, wraz z mapą do wizualizacji przemieszczania się zanieczyszczeń.

Na tej podstawie powstaną narzędzia do zastosowania w perspektywie strategicznej - długoterminowej, jak i krótkoterminowej, np. w odniesieniu do nagłych zdarzeń czy wypadków mających wpływ na zanieczyszczenie powietrza.

Projekt nie jest ograniczony do współpracujących przy nim regionów. Wypracowane narzędzia będą mogły zostać zaadaptowane też w innych miejscach w Europie. Będą to np. modelowe rozwiązania typu AQMS (Air Quality Managment System - systemu zarządzania jakością powietrza) czy PWS (Prediction Warning System - systemu prognostyczno-ostrzegawczego).

W projekcie uczestniczą: VŠB - uniwersytet techniczny w Ostrawie, Uniwersytet w Žilinie, Główny Instytut Górnictwa, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, instytut naukowo-badawczy ACCENDO, pięć współpracujących miast: Rybnik, Ostrawa, Žilina, Opole i Opawa, a także Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej TRITIA.