W związku z trwającym kryzysem energetycznym coraz więcej przedsiębiorców przemysłowych, wykorzystujących gaz ziemny do swoich procesów, zaczęło obawiać się tego, co przyniesie kolejna zima. Zaniepokojenie jest uzasadnione, ponieważ kwestia zaopatrzenia w gaz ziemny, w szczególności po akceptowalnej cenie może stać się wyzwaniem. Europa będzie musiała uzupełnić magazyny gazu po zimie i intensywnie konkurować z innymi zainteresowanymi, w szczególności z Azją. Chociaż sytuacja na rynku gazu i energii elektrycznej w 2023 r. z pewnością będzie wymagać uwagi, to wciąż pozostaje pytanie o kolejne lata i dalszą przyszłość. W sytuacji zwiększonej niepewności przemysł powinien się koncentrować na zabezpieczaniu kluczowych ryzyk swojej działalności, obniżaniu zapotrzebowania na gaz i energię elektryczną, korzystaniu z dostępnych mechanizmów wsparcia i wdrażaniu dostępnych innowacji.

I. Wyzwania Europy w związku z zapotrzebowaniem na gaz

Rok 2022 był rokiem historycznych turbulencji na rynku gazu, będących wynikiem rosyjskiej agresji na Ukrainie, choć pierwsze symptomy problemów można było zauważyć już w 2021 r., kiedy Gazprom próbował zakłócić uzupełnianie magazynów w Europie. Wybuch wojny wywołał globalny kryzys na rynku gazu i energii elektrycznej, który towarzyszył nam przez cały 2022 r. i który prawdopodobnie pozostanie z nami na dłużej. 

Istotne dla rynku europejskiego było przede wszystkim ograniczenie przez Rosję dostaw gazu do Europy o ponad 80 mld m3, co wiązało się z odnotowaniem najniższego poziomu dostaw gazu od połowy lat 80. W konsekwencji ceny gazu w Europie poszybowały, osiągając rekordowe poziomy. Reakcją Europy był spadek popytu na gaz o ponad 65 mld m3, co stanowiło największy spadek zapotrzebowania w historii. Europie udało się jednak oferować atrakcyjne warunki cenowe dostawcom LNG i wygrywać kontrakty z rynkiem azjatyckim, doprowadzając do rekordowych dostaw LNG do Europy, co odbyło się kosztem bardziej wrażliwych cenowo rynków południowej Azji. Zmienia się dynamicznie charakter europejskiego rynku dostaw gazu, który dotychczas korzystał z umów wieloletnich na gaz (jak np. znane w Polsce tzw. kontrakty jamalskie). Aktualnie Europa stała się bardziej zależna od rynkowych cen LNG i zwiększyła swoją ekspozycję na ewentualne zawirowania na tym rynku.

Europie pomogła również chińska polityka lockdownów, która znacznie ograniczyła popyt Państwa Środka na gaz ziemny. W związku z pandemicznymi blokadami i spowolnieniem gospodarczym w Chinach, zapotrzebowanie na gaz spadło o bezprecedensowe 20%. Jest to jednocześnie pierwszy spadek popytu przez dotychczas dynamicznie rozwijającą się gospodarkę Chin od 1982 r. Przyczyniło się to do zaspokojenia zapotrzebowania na gaz ziemny w Europie i uspokojenia nastrojów związanych z trwającą na kontynencie zimą. Trudno jednoznacznie stwierdzić, jak chińska polityka będzie się kształtować w 2023 r. i jakie wydarzenia istotnie wpłyną na strukturę popytu w 2023 r. Przewidywania dotyczące kolejnej zimy w Europie oraz rynku gazu ziemnego charakteryzują się dużą niepewnością i wiele będzie zależeć od sytuacji politycznej, współpracy w ramach Unii Europejskiej, globalnej podaży i popytu oraz ewentualnych „czarnych łabędzi”, które mogą wywrócić do góry nogami dotychczasowe analizy, i których nie można zupełnie wykluczyć.

Tej zimy Europie sprzyjało również zapełnienie magazynów gazu oraz łagodna pogoda, co uspokoiło społeczne obawy o możliwe niedobory gazu. Wraz ze znacznym spadkiem cen gazu z niedawno jeszcze wyznaczonych maksimów poprawiły się nieco nastroje opinii publicznej. Chociaż zawirowania pogodowe, zwłaszcza w miarę postępowania sezonu zimowego, mogą jeszcze dostarczyć niespodzianek (nie można wykluczyć bardzo zimnego stycznia czy lutego), to z upływem kolejnych dni i tygodni widać coraz więcej optymizmu względem pomyślnego zakończenia okresu zimowego w Europie. Wielu przedsiębiorców zaczyna zatem orientować się na przyszłą zimę, z czym wiąże się wdrażanie strategii odporności na zmienność w wielu zakładach przemysłowych.

II. Wpływ sytuacji na rynku gazu na przedsiębiorstwa przemysłowe 

Ryzyka rynkowe, podwyżki cen i strategie ograniczania popytu istotnie wpłyną na przedsiębiorstwa zależne od dostaw gazu, jak chociażby przemysł chemiczny. Jeszcze bardziej może zwiększyć się presja na ograniczenie popytu i generowanie oszczędności. Warto przy tym podkreślić, że Polska jest jednym z najbardziej uprzemysłowionych krajów Unii Europejskiej. Aż 24% polskiego PKB generuje przemysł. Ze względu na popyt wewnętrzny i udział w rynku światowym przemysł w Polsce w okresie sprzed wybuchu wojny w Ukrainie intensywnie się rozwijał. Polska nadal jest ważnym ogniwem w globalnym łańcuchu dostaw, jednak polskie przewagi w zakresie rozwoju przemysłu stopniowo się kurczą, co powinno zostać dostrzeżone i odpowiednio zaadresowane przez krajową legislacje i systemy zachęt.

Póki co z krajowej legislacji nie płyną jednak wyraźne sygnały tego typu. W ramach podpisanej przez prezydenta 19 grudnia 2022 r. ustawy o szczególnej ochronie odbiorców paliw gazowych w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku gazu, ochroną mają zostać objęte tylko gospodarstwa domowe i podmioty wrażliwe, jak szpitale czy szkoły. Spod stosowania limitu ceny na gaz zostali wyłączeni przedsiębiorcy, w tym szczególnie dotknięty wysokimi cenami gazu przemysł. Przyjęto zatem inne rozwiązanie niż w przypadku interwencji na rynku energii elektrycznej, która objęła sektor małych i średnich przedsiębiorców. Dla wielu branż kwestia ograniczenia cen gazu może być nawet bardziej istotna niż możliwość obniżenia ceny energii elektrycznej. Sytuacja poszczególnych przemysłowych odbiorców gazu może zależeć od przyjętych strategii zakupowych, ale rynek stał się zdecydowanie bardziej wymagający, zarówno dla mniejszych, jak i dla większych podmiotów.

W sytuacji wzmożonych wyzwań związanych z zaopatrzeniem w gaz i energię elektryczną warto skonsultować swoją indywidualną sytuację z zespołem zajmującym się rozwiązaniami z zakresu efektywności w Dalkia Polska. Istnieje katalog sprawdzonych rozwiązań, które cieszyły się zainteresowaniem biznesu jeszcze w okresie znacznie niższych cen gazu. Tym bardziej w przypadku utrzymywania się podwyższonych cen należy stawiać na efektywność. Zwrot z niektórych inwestycji może pojawić się już w ciągu kilku miesięcy w zależności od potencjału danego zakładu i przyjętego rozwiązania. Mając na uwadze możliwość skorzystania z systemu świadectw efektywności energetycznej, czas zwrotu z inwestycji w przedsięwzięcie służące efektywności energetycznej zbliża się do zera. 

Warto też zauważyć, że efektywność energetyczna jest podstawowym filarem dekarbonizacji, a w związku z rewizją Dyrektywy o efektywności energetycznej zwiększą się cele Unii Europejskiej w tym zakresie. Niewykluczone zatem, że również w Polsce coraz więcej nacisku będzie kładzione właśnie na efektywność energetyczną, z czym może się wiązać uruchomienie dodatkowych programów wsparcia, tudzież pozytywne zmiany w legislacji, np. kwalifikujące większy zakres projektów do celów efektywnościowych państw. Warto też zauważyć, że Polska ma otrzymać ponad 600 milionów euro z Funduszu Modernizacji między innymi na zwiększenie efektywności energetycznej w przemyśle. Również w zakresie możliwych form wsparcia warto skontaktować się z zespołem Dalkii Polska, który może pomóc zapoznać się z dostępnymi opcjami wsparcia i zaproponować optymalne rozwiązanie w zakresie transformacji energetycznej.

W Dalkii Polska liczymy na to, że w miarę upływu czasu powinno pojawiać się coraz więcej programów skierowanych do przemysłu. W Polsce jeszcze we wrześniu 2022 r. przyjęto podstawy do przygotowania rządowych programów wsparcia dla przedsiębiorców, które Rada Ministrów może przyjąć w drodze uchwały. Taka możliwość wynika z ustawy z dnia 29 września 2022 r. o zasadach realizacji programów wsparcia przedsiębiorców w związku z sytuacją na rynku energii w latach 2022-2024. Wskazana ustawa określa zasady udzielania przedsiębiorcom pomocy publicznej w związku ze wzrostem zarówno cen energii elektrycznej, jak również cen gazu ziemnego. Dopiero w ramach poszczególnych programów rządowych zostałyby określone kluczowe zmienne, tj.: (I) przedsiębiorcy uprawnieni do otrzymania pomocy w ramach danego programu (II) formy, kryteria, warunki i okres przyznania pomocy (III) sposób obliczania wysokości pomocy (IV) maksymalna kwota pomocy (V) zakres wniosku o udzielenie pomocy (VI) termin i sposób składania wniosków o udzielenie pomocy (VII) zasady i terminy rozliczania przez przedsiębiorcę pomocy.

W grudniu Komisja Europejska zatwierdziła program wsparcia w wysokości 3 mld euro dla podmiotów działających na polskim rynku gazu w ramach Tymczasowych kryzysowych ram środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy. Z systemu będzie mógł skorzystać sektor MŚP oraz duże przedsiębiorstwa. Jednak zgodnie z informacją ze strony Komisji Europejskiej skorzystać na nim mają przede wszystkim sprzedawcy rezerwowi i podmioty zobligowane do sprzedaży gazu na giełdzie. Dlatego trudno przewidywać, czy i ewentualnie w jakim stopniu z tego programu będzie mogła skorzystać przemysł wykorzystujący gaz ziemny do swoich procesów oraz czy ewentualnie powstaną dalsze programy dedykowane specyficznie przedsiębiorcom o zwiększonym zapotrzebowaniu na gaz ziemny.

Również w grudniu Komisja Europejska zatwierdziła program wsparcia w wysokości 1,1 mld euro dla szczególnie dotkniętych następstwami wojny w Ukrainie podmiotów energochłonnych w ramach Tymczasowych kryzysowych ram środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy. Pomoc ma przybrać formę dotacji bezpośrednich, a nadzór nad tymi działaniami ma być przyznany Ministerstwu Rozwoju i Technologii. Wsparcie będzie przeznaczone dla małych, średnich oraz dużych przedsiębiorców, którzy prowadzą przedsiębiorstwa energochłonne, a ich działalność leży w zakresie szczególnie dotkniętych sektorów wymienionych w załączniku 1 do Komunikatu Komisji: Tymczasowe kryzysowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy. Dlatego warto zorientować się, czy dana działalność jest objęta wskazanym komunikatem.

Niezależnie od partykularnych programów Europa powinna rozpocząć otwartą dyskusję nad poprawą sytuacji stricte sektora przemysłowego. Nie można ignorować tego, jak ważna jest konkurencyjność przemysłowa dla przyszłości Europy i jej miejsca w kształtującym się nowym globalnym porządku gospodarczym. Będzie zatem musiała zastosować środki łączące wizję czystej transformacji z planem wzmocnienia pozycji europejskiego przemysłu i, co najważniejsze, doprowadzić do przełożenia polityk i planów na rzeczywiste projekty i działania.

III. Doświadczenia Dalkii w transformacji zakładów wykorzystujących gaz ziemny

Oczekując na strategię wzmocnienia pozycji przemysłu w Unii Europejskiej, istotne jest, aby przedsiębiorcy mogli jak najszybciej korzystać z oszczędności energii elektrycznej, efektywniejszego korzystania z gazu ziemnego, transformacji paliwowej (tam, gdzie to możliwe) oraz wszelkich dostępnych innowacji, które mogą lepiej zabezpieczyć kontynuację działalności przemysłowej w niesprzyjającym otoczeniu rynkowym, w szczególności w najbliższym okresie. Dlatego też intensywnie pracujemy z klientami wykorzystującymi gaz ziemny do produkcji energii elektrycznej i ciepła niezbędnych w procesach przemysłowych nad przygotowywaniem koncepcji dekarbonizacji i wdrożenia działań z zakresu efektywności energetycznej.

Jedna z naszych ostatnich analiz energetycznych przeprowadzona dla zakładu zajmującego się produkcją żywności wykazała, że zastosowanie jedynie metod i technik zwiększających efektywność energetyczną może przynieść oszczędności gazu od 1.7 do 2.3 mln EUR rocznie, przy wkładzie inwestycyjnym na poziomie 1.2 do 2.1 mln EUR. Do takich rozwiązań należą:

• izolacja wszystkich powierzchni instalacyjnych o temperaturze powyżej 40℃ (zbiorniki do układu mycia technologicznego CIP, instalacje grzewcze),
• odzysk ciepła z układów sprężonego powietrza,
• odzysk ciepła ze strumienia ścieków technologicznych technologią pompy ciepła,
• zastąpienie pętli parowych układem wodnym,
• usprawnienie sterowania układów chłodniczych amoniakalnych,
• poprawa izolacji termicznej przegród,
• wdrożenie systemu sterowania w standardach Przemysł 4.0.

Kolejnym efektem wdrożenia przedsięwzięć proefektywnościowych, których czas zwrotu wynosi mniej niż rok, jest możliwość uzyskania ponad 800 tzw. „białych certyfikatów” o równowartości blisko 1.7 mln zł.

Działania proefektywnościowe pozwoliłyby zakładowi zaoszczędzić ok. 13 tysięcy MWh energii rocznie, czyli ponad ¼ całkowitego zużycia energii ogółem (gaz oraz energia elektryczna), w tym ponad 30% na samo zużycie gazu ziemnego. Zwiększenie efektywności zużycia ciepła przez badany zakład mogłoby obniżyć koszt produkcji o 7 euro za tonę produktu oraz emisje CO2 o 7.2 kg/ton wyrobów. Natomiast wdrożenie efektywnego zarządzania zużyciem energii elektrycznej przełożyłoby się obniżenie kosztów produkcji nawet o 3,1 euro za tonę, co oznaczałoby spadek emisji ekwiwalentnych CO2 o ponad 8 kg na tonę produktu. Liczby te pokazują, że wdrożenie rekomendowanych przez zespół Dalkii Polska działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej przyczynić się może w krótkim okresie zarówno do zachowania lub zwiększenia konkurencyjności, jak i do pozyskania środków na niezbędne inwestycje oraz do ograniczenia śladu węglowego biznesu.

Wielu naszych partnerów nie jest zainteresowanych wyłącznie rozwiązaniami proefektywnościowymi, ale chcą również dokonać możliwie najdalej idącej dekarbonizacji swojej produkcji, z czym wiąże się całkowita rezygnacja z gazu ziemnego i zastąpienie go źródłami odnawialnymi, np. popularną ostatnio biomasą lub skorzystanie z możliwości elektryfikacji, przy użyciu energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł. Wsparcie rozwiązań proefektywnościowych połączone z przejściem na inną strukturę paliw również może ostatecznie przyczynić się do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej i ciepła przez zakład. Zgodnie z naszą ostatnią analizą energetyczną dla zakładu produkującego żywność ustaliliśmy, że właściwe wykorzystanie modelu hybrydowego wykorzystującego własną produkcję energii elektrycznej i ciepła z biomasy przy wsparciu odnawialnej energii elektrycznej dostarczonej np. na podstawie właściwie zaprojektowanego kontraktu PPA może przyczynić się do obniżenia kosztów produkcji nawet o połowę. Jest to poziom oszczędności, którego nie można zignorować. Jednocześnie zakład zyskuje szansę zrealizowania misji neutralności klimatycznej i trwałą dekarbonizację struktury paliw. Jako że przedsiębiorstwa przemysłowe są również intensywnie zaangażowane w inicjatywy na rzecz obniżenia śladu węglowego, to strategia przejścia na paliwa zeroemisyjne również diametralnie odmieni profil śladu węglowego zakładu.

Zaprezentowane wyniki dotyczą jednak indywidualnej sytuacji badanego zakładu produkcyjnego. Niewykluczone, że w innym zakładzie możliwe będzie osiągniecie nawet lepszych efektów. Potencjał jest ogromny, a transformacja staje się coraz pilniejsza. Wzmocnienie odporności przemysłu na wszechobecną zmienność i zwiększanie oszczędności w możliwie najszybszym tempie jest obecnie kluczowe. Nigdy nie jest zbyt wcześnie, aby zaadresować kluczowe ryzyka energetyczne swojego zakładu, a najlepszy moment na transformację właśnie upłynął.

Opracowała dr Natalia Stradomska, główna specjalistka ds. regulacji w Grupie Dalkia Polska www.dalkiapolska.com

O Autorce

Dr Natalia Stradomska, główna specjalistka ds. regulacji w Dalkia Polska

Natalia Stradomska jest prawniczką i doktorem nauk prawnych zajmującą się zagadnieniami regulacyjnymi, sporami sądowymi oraz projektami strategicznymi. Specjalizuje się w unijnym prawie energetycznym i finansowym. Swoje doświadczenie zdobywała w największej międzynarodowej kancelarii prawnej w zespole energetyki i zasobów naturalnych. Pracowała w wiodącym banku inwestycyjnym w biurach w Londynie, Warszawie i Nowym Jorku. Rozwijała także startup farmaceutyczny i brała udział w projektach consultingowych. W ostatnim czasie realizowała się również jako wykładowca akademicki na studiach z finansów i rachunkowości, przygotowujących do egzaminów ACCA. Jest autorką kilku publikacji naukowych, laureatką stypendiów naukowych oraz uczestniczką międzynarodowych konferencji. Na początku 2022 roku obroniła doktorat w ramach interdyscyplinarnych studiów doktoranckich „Między Prawem a Gospodarką” na Akademii Leona Koźmińskiego. Absolwentka MISH na Uniwersytecie Warszawskim, Szkoły Międzynarodowego Prawa Podatkowego na Uniwersytecie Ekonomicznym w Wiedniu oraz Szkoły Prawa Niemieckiego we współpracy z Uniwersytetem w Bonn.