W rezultacie przeprowadzonego przeglądu europejskich rynków dystrybucji gazu zidentyfikowaliśmy zbiór mechanizmów wykorzystywanych przez regulatorów do promocji efektywności funkcjonowania OSD oraz jakości świadczonych przez nich usług.

Zidentyfikowane mechanizmy mogą zostać podzielone na cztery główne obszary:



W dalszej części przedstawione zostaną szczegółowe uwarunkowania oraz pochodzące z różnych krajów przykłady mechanizmów promujących efektywność OSD, w każdym z wymienionych obszarów. W niniejszym artykule skupimy się na machanizmach promujących efektywność kosztową.

Efektywność kosztowa

Poprzez mechanizm zachęt regulator może motywować OSD do obniżania kosztów operacyjnych do poziomu uznanego przez regulatora za ekonomicznie uzasadniony, a także może motywować do większego angażowania się w inwestycje, które postrzega jako priorytetowe, oraz do efektywnego wydatkowania pozostałych nakładów inwestycyjnych.

Mechanizmy osiągania wyznaczonych celów

• Ograniczenie zakresu ponoszonych przez OSD kosztów operacyjnych, które mają wpływ na obliczenie wysokości przychodu regulowanego, do kosztów uznanych przez regulatora za ekonomicznie uzasadnione i efektywne.
• Wyznaczanie wysokości dozwolonych kosztów operacyjnych OSD w oparciu o analizę benchmarkingową, która porównuje koszty danego operatora z kosztami najbardziej efektywnych OSD operujących na rynku lub ze średnią rynkową.
• Wyznaczanie przez regulatora niższego niż aktualny, docelowego poziomu kosztów operacyjnych, który powinien osiągnąć dany OSD dzięki poprawie swojej efektywności.
• Wyznaczenie przez regulatora współczynnika poprawy efektywności, który w każdym roku trwania okresu regulacyjnego obniża wysokość dozwolonych kosztów operacyjnych o ustaloną część.
• Umożliwienie OSD zachowania części zysku osiągniętego dzięki dodatkowemu ograniczeniu kosztów operacyjnych poniżej celu wskazanego przez regulatora.
• Umożliwienie OSD osiągania dodatkowego, przekraczającego ustalony WACC zwrotu na inwestycjach, które regulator uznaje za szczególnie ważne z punktu widzenia krajowego systemu gazowego.
• Poddawanie zgłaszanych przez OSD propozycji nakładów inwestycyjnych ocenie oraz zatwierdzeniu przez regulatora pod kątem ich efektywności oraz celowości.

Poniżej przykłady krajów stosujących przedstawione mechanizmy.

1. Holandia - Przykład Praktyczny

Obowiązujący w Holandii mechanizm pozwala efektywnie działającym operatorom na osiągnięcie zysków, jednocześnie karząc OSD o niższej niż średnia efektywności kosztowej. Narzędziem stosowanym przez holenderskiego regulatora w celu zmotywowania OSD do poprawy efektywności kosztowej jest mechanizm benchmarkingu (ang. yardstick competition). Koszty operacyjne danego OSD są porównywane ze średnią wyznaczoną dla wszystkich działających na rynku operatorów, która stanowi benchmark. Wygenerowanie kosztów operacyjnych niższych niż wartość benchmarkowa pozwala danemu OSD na osiagniecie dodatkowych zysków, co motywuje go do bardziej efektywnego zarządzania bazą kosztową. Regulator nie wskazuje, w jakim sposób OSD powinni osiągać poprawę swojej efektywnosci kosztowej, i które kategorie kosztów operacyjnych powinny zostać zredukowane. Podejście takie wynika z założenia, że każdy operator może samodzielnie podjąc decyzję, w których obszarach istnieje pole do poprawy jego efektywności.

Stosowana w Holandii metodyka redukcji kosztów operacyjnych OSD przebiega w ramch trzech etapów;

etap I - kalkulacja średnich kosztów działania wszystkich operatorów

Określenie średnich kosztów działania wszystkich OSD odbywa się z wykorzystaniem następującego wzoru:



gdzie:
C_i - koszty operacyjne wszystkich OSD,
ORV - koszty niekontrolowane wszystkich OSD,
SO - produkcja sektora dystrybucji gazu (ang. Sector Output) wyznaczana na podstawie zarezerwowanych mocy i liczby przyłączy.

etap II - wyznaczenie benchmarku kosztów OSD i dozwolonego poziomu przychodów

Benchmark kosztów dla danego OSD zostaje wyznaczony na poziomie równym średniemu poziomowi kosztów dla wszystkich operatorów. OSD mogą uzyskiwać przychody równe wyznaczonemu benchmarkowi kosztów. W przypadku, gdy dany OSD generuje koszty równe poziomowi benchmarku rynkowego, jego zysk jest równy zwrotowi na regulacyjnej wartości aktywów (RAV × WACC).

etap III - zarządzanie efektywnością kosztową przez OSD

OSD mogą podejmować działania zmierzające do ograniczenia ich kosztów operacyjnych poniżej poziomu benchmarku rynkowego, co pozwala im na osiągnięcie dodatkowego zysku. W przypadku, gdy koszty danego OSD są wyższe niż wartość benchmarku rynkowego, jego zysk nie osiąga poziomu zwrotu na regulacyjnej wartości aktywów. Takie podejście pozwala efektywnie działającym OSD na osiągniecie dodatkowych zysków, jednoczesnie karząc firmy o efektywności niższej niż średnia dla całego sektora.

2. Czechy - Przykład Praktyczny

W Czechach dopuszczalna wysokość bazy kosztowej OSD jest każdego roku zmniejszana o wartość współczynnika poprawy efektywności, dzięki czemu operatorzy poddani są stałej presji na redukcje kosztów operacyjnych. Regulator wyznacza wysokość bazy kosztów na podstawie danych z przedostatniego roku poprzedniego okresu regulacyjnego. Do bazy kosztowej zaliczane są tylko koszty zaklasyfikowane przez regulatora jako ekonomicznie uzasadnione. Podstawowa wysokość bazy kosztowej wyznaczana jest dla pierwszego roku danego okresu regulacyjnego, który traktowany jest jako okres/rok 0. Obecny okres regulacyjny z uwagi na dynamiczne zmiany regulacyjne na rynku, został skrócony do trzech lat. W kolejnych latach wyznaczona dla roku 0 wysokość bazy kosztowej jest korygowana o trzy parametry: współczynniki poprawy efektywności X, wskaźnik inflacji RPI oraz współczynnik wpływu zdarzeń nadzwyczajnych.

a. współczynnik poprawy efektywności X

Współczynnik ten określa oczekiwaną przez regulatora wysokość poprawy efektywności działalności operacyjnej OSD. Początkowo jego wartość miała być wyznaczana na podstawie benchmarkingu zewnętrznego w ramach branży OSD. Jednak z uwagi na uwarunkowania czeskiego rynku energetycznego zrezygnowano z tego pomysłu. Zamiast tego regulator wprowadził na podstawie dobryk praktyk innych krajów UE oraz na podstawie danych historycznych jednolitą dla wszystkich OSD, zagregowaną stawkę współczynnika (np. dla okresu regulacyjnego 2010-2015 stawka wynosiła 9,75%, stąd każdego roku baza kosztowa redukowana była o 2,031%).

b. współczynnik inflacji (RPI)

Współczynnik inflacji używany do korekty wysokości bazy kosztowej w kolejnych latach jest określany na podstawie średniej ważonej indeksu wzrostu cen CPI towarów i usług konsumpcyjnych (waga 70%) oraz indeksu wzrostu cen usług biznesowych IPS (waga 30%). Stąd algorytm do ustalania poziomu inflacji kształtuje się następująco RPI = 0,3 × IPS + 0,7 × (CPI+1)

c. współczynnik zdarzeń nadzwyczajnych

W przypadku wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności, mających istotny wpływ na sytuację na rynku, takich jak na przykład pojawienie się nowych technologii, sprzedaż znacznej części majątku, regulator może wprowadzić korektę wysokości przychodu regulowanego danego OSD. Wysokość korekty wyznaczana jest więc arbitralnie przez regulatora na podstawie przyjętej wcześniej metodyki.

3. Włochy - Przykład Praktyczny

Poprzez mechanizm zachęt regulator może motywować OSD do angażowania się w inwestycje, które postrzega jako priorytetowe, na przykład związane z rozwojem krajowej infrastruktury gazowej i bezpieczeństwem energetycznym oraz do efektywnego wydatkowania pozostałych nakładów inwestycyjnych na inwestycznie ekonomicznie uzasadnione. Włoski regulator zidentyfikował kilka kategorii inwestycji jako priorytetowe i wprowadził mechanizm mający zachecić OSD do ich podejmowania. Za priorytetowe uznane zostały inwestycje w bezpieczeństwo sieci, rozwój sieci krajowej oraz rozpudowa mocy na interkonektorach. Mechanizm zachęty zakłada umożliwienie OSD uzyskanie dodatkowego, przekraczającego bazowy poziom WACC zwrotu na inwestycjach priorytetowych. Wartość dodatkowego zwotu kapitału jest uzależniona od kategorii i wynosi - dla kategorii Bezpieczeństwo - 1% rocznie przez 5 lata, dla kategorii Rozwój sieci regionalnej - 2% przez 7 lat, dla kategorii Rozwój sieci krajowej krajowej - 2% rocznie przez 10 lat oraz dla kategorii Rozbudowa mocy interkorektorów - 3% rocznie przez 15 lat.